Прывілеі і вольнасці гарадоў Вялікага Княства Літоўскага

З 12 кастрычніка 2020 г. па 4 студзеня 2021 г. у зале прававой інфармацыі (пам. 207b) адкрыта тэматычная выстава “Прывілеі і вольнасці гарадоў Вялікага Княства Літоўскага”, прысвечаная 390-годдзю Магдэбургскага права на Беларусі.

Магдэбургскае гарадское права распаўсюдзілася на тэрыторыі ВКЛ пасля заключэння ў 1385 г. Крэўскай уніі з Польшчай. Першымі сярод беларускіх гарадоў Магдэбургскае права атрымалі Брэст (1390), Гродна (1391), Слуцк (1441), Полацк (1498), Мінск (1499) і інш. З атрыманнем Магдэбургскага права горад вызваляўся ад многіх павіннасцей, а гараджане атрымлівалі права на свабодны гандаль, на зямельныя ўладанні вакол горада, на рыбную лоўлю і інш. Абвяшчалася агульнае і роўнае права для ўсіх жыхароў, адмаўлялася асабістая залежнасць. Значнае месца ў прававых поглядах гараджан займала ўяўленне аб “агульных дабротах”. Прывілеі на самакіраванне выдаваліся за подпісам вялікага князя. Вялікі князь быў зацікаўлены ў пераходзе гарадоў на самакіраванне і ўмацаванне іх эканамічнага становішча: чым багацейшы горад, тым больш стабільна падаткі паступалі ў дзяржаўную казну. Адначасова з Магдэбургскім правам гарады атрымліваюць і права мець свой уласны герб.

Магдэбургскае права не давала гатовых норм арганізацыі гарадской улады, яно не магло быць механічна перанесена з нямецкіх земляў. У ВКЛ права ўжывалася ў адпаведнасці з канкрэтнымі мясцовымі ўмовамі і ў выпадку неабходнасці падвяргалася змяненням. Згодна з граматамі на Магдэбургскае права ў гарадах Беларусі ствараліся органы самакіравання, незалежныя ад ваяводаў і старастаў. Гарадское ўпраўленне ўзначальвалася войтамі, кампетэнцыя якіх магла адрознівацца ў розных гарадах. Разам з войтамі дзейнічала гарадская рада, колькасць членаў якой у гарадах была неаднолькавай, і бурмістры, якія займаліся паўсядзённымі справамі. Гараджане абіралі склад магістрата: бургамістраў, радцаў і лаўнікаў на год службы. Асаблівасцю Магдэбургскага права на тэрыторыі ВКЛ было захаванне ролі веча або сходу гараджан пры вырашэнні важных для горада пытанняў. Аднак у тых выпадках, калі ўзнікалі прабелы ў заканадаўстве або лічылася мэтазгодным выкарыстоўваць той ці іншы звычай, нормы Магдэбургскага права дапаўняліся і выпраўляліся ў адпаведнасці з крыніцамі права, якія ўжо існавалі ў дадзенай мясцовасці. З сярэдзіны XVІІ ст. Статут ВКЛ пачаў выцясняць Магдэбургскае права ў гарадскіх судах на другую пазіцыю.

У 1793 г. у выніку другога падзелу Рэчы Паспалітай частка беларускіх зямель была далучана да Расійскай імперыі. Магдэбургскае права было адменена ўказам імператрыцы Кацярыны II у 1795 г.

Выстава будзе цікавай для гісторыкаў і юрыстаў, выкладчыкаў, аспірантаў і студэнтаў ВНУ і ўсіх, хто цікавіцца гісторыяй дзяржавы і права Беларусі.

Экспазіцыя налічвае больш за 70 дакументаў: кніг, аўтарэфератаў дысертацый, перыядычных выданняў.

Выстава ўключае наступныя тэматычныя раздзелы:

• Магдэбургскае права ў гісторыі беларускай дзяржаўнасці
• Уплыў Магдэбургскага права на сацыяльна-эканамічнае развіццё беларускіх зямель
• Сямейныя адносіны па Магдэбургскім праве
• Вольнасці гарадоў і іх рэалізацыя на беларускіх землях
• Гарадское самакіраванне на тэрыторыі Беларусі: гістарыяграфія і крыніцазнаўчыя аспекты

Спіс літаратуры па тэме

Тэлефоны для даведак: (8 017) 293 28 68, (8 017) 293 27 28.