Нямала сярод творцаў тых, чый лёс склаўся трагічна! Існуе меркаванне, што «прафесія» пісьменніка – самая небяспечная, гэта пераканаўча даводзіць Грыгорый Чхарцішвілі ў папулярным даследаванні «Пісьменнік і самагубства» (Масква: Захаров, 2013).
У такім разе галоўнае пытанне да творцы: ці ўплывае ён праз уласныя творы на тое, як укладаецца ягонае жыццё?
Як раніца прыйшла і сонца ўстала,
Дык засталася назаўжды ў раі.
Анёлы яе здольнасць скарысталі
Прыдумваць цудадзейныя краі...
Гэтыя радкі належаць пяру Святланы Явар. Цяпер яны падаюцца прарочымі. Сёлета ў ліпені паэтэса магла б адсвяткаваць сваё 50-годдзе. Але ў чэрвені 2011 года яе не стала. Згаданае чатырохрадкоўе Святлана напісала незадоўга да сваёй раптоўнай смерці. У яе паэзіі шмат вершаў, дзе яна нібыта прадбачыла свой нешчаслівы адзінокі лёс, заўчасны сыход. Гляджу на фотаздымкі, што суправаджаюць шматлікія публікацыі, і згадваецца "ружа-кветка" з народных песень: такая ж кідкая прыгажосць. Бездакорны круглы твар, яркія цёмныя вочы і выразнымі дугамі чорныя бровы над імі, поўныя, яскрава акрэсленыя вусны, цёмна-каштанавыя пышныя валасы. Ды і розумам Бог не пакрыўдзіў: таленавітая паэтэса і празаік, Святлана таксама аўтар шматлікіх навуковых публікацый, цікавых артыкулаў на старонках айчыннага друку пра пісьменнікаў, мастакоў, навукоўцаў. Яе пяру належаць і пераклады з польскай і англійскай моў.
...Ці маюць рацыю фаталісты? Кожны чалавек сам вызначае свой лёс, ці лёс яго прадвызначаны яшчэ да нараджэння? І ў сусветнай, і ў айчыннай літаратуры – безліч прыкладаў, калі паэты апісвалі смерць ці жудасныя падзеі, якія потым адбываліся з імі ў рэальнасці. Як вызначыць гэтую з’яву? Спрацоўвае абвостраная інтуіцыя, нярэдка ўласцівая людзям з тонкай псіхічнай арганізацыяй? Падзеі, якія маюць надарыцца ў недалёкай будучыні, кідаюць перад сабой “цень”, і чалавек з чулымі душэўнымі “рэцэптарамі” можа яго “ўлавіць”? Ці, наадварот, пэўныя падзеі адбываюцца таму, што іх “праграмуюць”, тым больш калі пры гэтым вызваляецца магутная творчая энергія (ёсць жа ў народзе выраз: пра воўка памоўка – а воўк і ў хатку)? А можа, гэта ўзаемаўплывовы працэс?..
Святлана Явар – аўтар двух зборнікаў паэзіі: “Раніца ў туманах” (Мінск: Б-ка часоп. “Маладосць”, 1994) і “Белы месяц” (Мінск: Маст. літ., 1994). Падрыхтаваны да друку трэці яе зборнік пад назвай “Дзівосны сад”, які неўзабаве пабачыць свет. У ім, акрамя ранніх вершаў, і творы апошніх гадоў жыцця пісьменніцы – яны публікаваліся на старонках айчынных перыядычных выданняў.
Цяпер, калі Святланы няма з намі, мы не можам паразмаўляць з ёй, спытаць, што ж ёй патрэбна, каб пачувацца шчаслівай, ці што яе турбуе. Таму застаецца толькі зазірнуць ёй у вочы праз вершы, каб зразумець, чым жыла яе душа і чаму на ёй было часам надзвычай змрочна, беспрасветна.
Вясна. Не можна без цябе.
Сумую.
Удалячынь
Пішу табе лісты...
На дзіва журботная, шчымлівая, жаночая лірыка, асноўны лейтматыў – туга па каханым, немагчымасць спраўдзіцца без адчування побач роднага чалавека, сум па той спрадвечнай жаночай долі, калі аддаеш сваё жыццё абранаму, Богам дадзенаму, цалкам у ім раствараючыся:
Страшней за адзіноту ўсведамленне,
Што не знайсці больш роднаснай душы.
Калі заглыбіцца ў лірыку Святланы, узнікае ўражанне, што яна ў сваім болю хавалася ад новых расчараванняў. Як у звыклым пакоі: хай ён няўтульны, хай у ім няма таго, што хацелася б мець, але... выйдзеш за межы – і раптам будзе яшчэ горш?
У лесе ціш. Ласкавы дотык голля
Нагадвае цяпло тваёй рукі.
Бясспрэчна, што і заўтра, як і сёння,
Не будзе ні цябе, ні рук тваіх.
І ні вачэй, ні голасу... Завошта?
Роспачны крык, поўны болю, горычы і безвыходнай тугі: “завошта?”... Лірычная гераіня кранулася дна свайго адчаю. Цяпер, скарыстаўшы інерцыйную сілу руху, варта было б адштурхнуцца ўверх, а там – плынь падхопіць і вынесе на паверхню... І сапраўды, часам гучаць мажорныя ноты:
...як быццам месяц, узышла –
Надзея на Святло праз ростань.
Але ў межах гэтага ж верша:
...Загінуць –
Ці дачакацца слёз кахання?..
Відаць, цяжэй, чым свет пакінуць,
Трываць маё з табой расстанне.
Жыццё лірычнай гераіні – бясконцае ваганне. Яна нібы штохвіліну вырашае для сябе, ці варты гэты свет таго, каб цярпець невыносныя душэўныя пакуты:
Ступаю крок за крокам у бясконцасць...
Да смерці ўсё бліжэй, ды чую я
Выратавальна-зыркі промень сонца,
І страхаў разбягаецца сям’я.
...Я буду жыць! – А паміраць хацела.
Прырода, навакольныя лясы, палі, лугі, неба – фон, які ілюструе рухі душы. Бывае, прастора запоўнена празрыстай чысцінёй, калі сонца пераможа непагадзь, альбо зіхаценнем зор у ясную ноч. Але часцей (як і ў нашай звыклай рэчаіснасці) навокал – шэрань, імгла, хмары... Стан прыроды сугучны пачуццям і настрою:
І церусіць над багнай дождж:
Бо для нікога –
І першага кахання ноч,
І ўвысь дарога...
...Ці прадбачыла Святлана свой сыход? Чаму яе лёс склаўся менавіта так? Гэта ведала яе душа, а нам засталіся вершы, дзе ёсць адказы на ўсе пытанні. Як чалавек, які апускаўся на самыя глыбіні дэпрэсіі і, значыць, ведае, што там і не жадае падобнага нікому, Святлана нагадвае (і давайце ж да яе прыслухаемся і запомнім, яна мела рацыю):
Не забываем летуцець
У звабным мроіве надзеі
Аб тым, што зараз будзе днець
І шлях не замяце завеяй.
Аўтар публікацыі: Яна Будовіч.
Крыніца: Звязда
