Гэтаму чалавеку давялося надоўга перажыць большасць са свайго пакалення, што загiнула ў крывавых вiрах эпохi. У юнацтве ён быў адным з сяброў легендарнага лiтаратурнага аб’яднання “Маладняк”, а памёр ужо ў незалежнай Беларусi. Звалi яго Аляксандр Каратай. Але ў гiсторыi лiтаратуры ён застаўся як Максiм Лужанiн, паэт, пiсьменнiк, сцэнарыст, перакладчык, якi нарадзiўся 110 гадоў таму ў вёсцы Прусы Слуцкага павета.
Меў агульны псеўданiм “Шаўцы”
1920-я. Вясковая моладзь едзе ў гарады. Атрымлiвае адукацыю, творча сцвярджаецца. На выступы маладых беларускiх паэтаў збiраюцца тысячы слухачоў. Аляксандр Каратай паступае ў Мiнскi педiнстытут, далучаецца да лiтаратурнага працэсу. Тады i ўтварылася цiкавае лiтаратурнае трыа пад агульнай назвай “Шаўцы” — Пятро Глебка, Паўлюк Трус i Максiм Лужанiн. Юныя паэты выпускалi газету “Чырвоны прамень”.
З будучай жонкай пазнаёмiўся на пасяджэннях “Маладняка”
У 1925 годзе Максiм Лужанiн стаў сябрам “Маладняка”. Ён – прыгожы, плячысты, дзёрзкi, падобны да Маякоўскага i знешне, i манерай чытання. Разам з сябрамi пяройдзе ва “Узвышша”. На лiтаратурных тусоўках Аляксандр бачыцца з прыгожай iнтэлiгентнай дзяўчынай – дачкой мiнскага чыгуначнiка-немца, падчарыцай дырэктара школы. Звалi прыгажуню Яўгенiя Пфляўмбаум. Васемнаццацiгадовая Яўгенiя ўжо мела свой паэтычны зборнiк – на трох з паэткамi Зiнаiдай Бандарынай i Наталляй Вiшнеўскай. Яўгенiя закахалася ў Аляксандра Каратая. Яна яшчэ не ведала, што наступны яе зборнiк выйдзе толькi праз шэсцьдзясят гадоў.
У 1931 годзе Пятро Глебка сцвярджаў, што Максiм Лужанiн належыць да “групы спадарожнiкаў правага крыла” – пiсьменнiкаў, якiя “найбольш былi пад уплывам буржуазнай iдэолёгii”. Лужанiн “перабудаваўся” i быў залiчаны Глебкам да “левага крыла”.
Быў сасланы ў Сiбiр
У 1933-м Лужанiна арыштавалi разам з iншымi “ўзвышэнцамi”. Давялося пабываць у “амерыканцы” – унутранай турме ГПУ. Там у зняволеных маладых паэтаў была прыкмета: калi голуб на акно сядзе галавой да камеры – некага яшчэ прывядуць, павернецца хвастом – некага забяруць з рэчамi. Лужанiна саслалi на два гады ў Сiбiр, у Марыiнск. Яўгенiя Пфляўмбаум паехала за iм. Працавала настаўнiцай, насiла мужу перадачы праз сумёты.
Удзельнiчаў у абароне Сталiнграда
Пасля вызвалення Лужанiн апынуўся ў Маскве. Там тады жылi бацькi яго жонкi. А калi пачалася вайна, паэта прызвалi ў армiю. Давялося ўдзельнiчаць у абароне Сталiнграда, дзе быў паранены. Лужанiн у аповесцi “Добры хлопец Дзiк” успамiнаў: “За адзiн момант я ўявiў сваё нядоўгае жыццё на вайне. Пажары, што гасiў у Маскве пасля першых бамбёжак. Выблiскi ад залпаў «кацюш» пад Катлубанню, ад якiх па стэпе беглi шасцiпалыя кiпцюры агню, падпальваючы небакрай i ўсю прастору за небакраем. Непрытомнасць пасля мiнамётнага налёту, калi, засыпаны зямлёю, не мог паварушыцца, шпiталь у Iванаве”.
Быў асабiстым сакратаром Якуба Коласа
Пасля вайны Лужанiн i Яўгенiя Пфляўмбаум вярнулiся ў Мiнск. I нечакана Аляксандр Каратай зрабiўся асабiстым сакратаром Якуба Коласа. На гэтай пачэснай пасадзе – яна называлася “рэферэнт Акадэмii навук” – правёў шмат гадоў, але галоўнае, пасябраваў з сям’ёй Коласа. Вынiкам плённай сумеснай працы стала кнiга “Колас расказвае пра сябе”, за якую аўтар атрымаў Дзяржаўную прэмiю.
Яўгенiя Пфляўмбаум i Якуб Колас
Святкаваў “трайны” дзень нараджэння
Так сталася, што дзень нараджэння Максiма Лужанiна – 2 лiстапада, у Яўгенii Пфляўмбаум – 1 лiстапада, у Якуба Коласа – 3 лiстапада. А тут яшчэ i свята Дзяды, якое прыпадае на 2 лiстапада. Таму ўсё святкавалi за адным разам. Лужанiн расказваў, што калi быў жывы Колас, то хадзiлi адзiн да аднаго ў госцi, i на стале заўсёды прысутнiчалi грыбы – i Колас, i Лужанiн былi зацятымi грыбнiкамi. Да апошнiх сваiх дзён Аляксандр Амвросьевiч, якi перажыў i Якуба Коласа, i жонку, адзначаў тры днi нараджэння разам.
Большасць перакладаў за яго рабiла жонка
У апошнiя гады свайго жыцця Максiм Лужанiн займаўся тым, што прыводзiў да ладу творчую спадчыну жонкi. Яна пiсала ўсё жыццё, кожны дзень, але нiколi не друкавалася – у доме мусiў быць адзiн паэт. Таму i першая асобная кнiга выйшла, калi аўтарцы было 86 гадоў. Яшчэ ў адным Максiм Лужанiн хацеў аднавiць справядлiвасць. У яго бiблiяграфii шмат перакладаў класiкi на беларускую мову. Дык вось Яўгенiя Эргардаўна, выдатны стылiст, якая з дзяцiнства валодала рознымi мовамi, сапраўдны аўтар амаль усiх гэтых перакладаў, i “Клiма Самгiна” Горкага, i “Маладой гвардыi” Фадзеева, i “Гора ад розуму” Грыбаедава, i “Вiшнёвага саду” Чэхава, i твораў Байрана. Лужанiн тлумачыў, што падпiсваў пераклады сваiм прозвiшчам, бо як сябар Саюза пiсьменнiкаў меў куды вышэйшыя ганарары.
Перанёс у Амерыцы iнфаркт
У 1968 годзе Максiм Лужанiн удзельнiчаў у рабоце XXIII сесii Генеральнай асамблеi ААН. I раптам – iнфаркт. Лужанiн патрапiў у амерыканскi шпiталь, дзе яго паставiлi на ногi. Вiдаць, каб выправiць непрыемны казус, ён напiсаў твор “Рэпартаж з рубцом на сэрцы”, дзе апiсаў рэалii буржуазнай краiны вельмi змрочна, згадаўшы i расiзм у дачыненнi да чорнаскурай медсястры, i галадаючых iндзейцаў, i бяздомных жабракоў у ценi хмарачосаў.
У 1970-х Лужанiн стаў заслужаным дзеячам культуры дзвюх краiн – БССР i Польскай Народнай Рэспублiкi.
Незадоўга да смерцi пераклаў “Чорнага чалавека” Ясенiна
I сам Максiм Лужанiн быў выдатным стылiстам, шмат зрабiў для развiцця беларускай мовы. У яго ёсць выдатныя вершы. Незадоўга да смерцi ён пераклаў верш Сяргея Ясенiна “Чорны чалавек”. Атрымалася цудоўна.
Памёр Максiм Лужанiн у 2001 годзе, не дажыўшы трох тыдняў да 92 гадоў. Месца для пахавання сябе i жонкi доўга выбiраў сам. Iх магiлы – на могiлках ля вёскi Паперня пад Мiнскам.
Аўтар публікацыі: Людміла Рублеўская.
Крыніца: СБ – Беларусь сегодня
Чытайце таксама:
