Калі жыццё і творчасць аднаго творцы – дамінанты напрамак вашых даследаванняў, зварот да іншых імён і тэм абавязкова будзе трымаць у полі зроку асноўны “аб’ект” увагі. Так сталася і з архіўнымі росшукамі аўтара гэтых радкоў.
На старонках сёлетняга “ЛіМа” было надрукавана некалькі артыкулаў, прысвечаных Альфонсу Петрашкевічу. У пачатку ХХ ст. – амаль канкурэнту Максіма Багдановіча, а потым незаслужана забытаму паэту. Этапнай працай стала выяўленне ўсіх яго мастацкіх тэкстаў на старонках газеты “Беларус” (1913–1915), што выдавалася ў Вільні лацінскай графікай. Спакваля ў асобны сшытак пераносіліся паэтычныя, празаічныя творы, падпісаныя рознымі псеўданімамі, а таксама каларытныя допісы пра падзеі ў родным Крайску (Вілейскі павет) і яго ваколіцах.
Асаблівую ўвагу прыцягнула рубрыка на апошняй старонцы выдання – “Свая пошта”. Тут змешчаны кароценькія адказы на запыты аўтараў, лаканічныя характарыстыкі дасланых рукапісаў. У дачыненні да А. Петрашкевіча нязмушана прасочваецца дынаміка яго творчага сталення, мастацкага ўдасканалення, імкненне да жанравай дыферэнцыяцыі. Такім чынам вымалёўваецца цэласная карціна ўзаемадачыненняў паэта з рэдакцыяй.
Нечакана ў “Сваёй пошце” (№ 10 ад 27 лютага 1914 г.) прамільгнула заўсёды чаканае імя: “Пану М. Багдановічу. Заданне Ваша вельмі арыгінальнае, аднак спаўняем”. Інтрыга, што і казаць. Ці “той” гэта Багдановіч? Можа, проста аднафамілец. “Заданне”, ды яшчэ “арыгінальнае”…
Звычайна рэдакцыя “Беларуса” вельмі мабільна рэагавала на запыты чытачоў і аўтараў. У скрупулёзна прагледжаным гэтым нумары газеты нічога адметнага не выявілася.
Гартаем наступны, здвоены № 11–12 ад 20 сакавіка. На першы погляд – нічога адпаведнага тэме. І раптам тэкст, які прытаіўся зусім не на сваім месцы, таму раней і не звярнуў на сябе ўвагу.
У рубрыцы “Што чуваць” традыцыйна змяшчаліся весткі з розных гарадоў Расійскай імперыі. Вось і тут: Вільня, Мінск, Беласток, Варшава, Новачаркаск... З Крэменчуга паведамлялі: “На беразе ракі Дняпра ў канцы лютага нашлі 4 гарматы з 17-га сталецця. Сталі капаць болей і знашлі яшчэ 20 гармат. Капаюць яшчэ”.
І апошняя, зусім не адпаведная гэтай рубрыцы, інфармацыя:
Новая беларуская кніжка “Вянок” – зборнік вершаў Максіма Багдановіча, між каторымі ёсць вершы М. Багдановіча, зразумелыя толькі для вучоных і начытаных людзей.
Кніжка мае 120 стр., каштуець 50 к. Глаўны склад у Беларускай кнігарні: Вільня, Завальная вул., № 7.
Справа ў тым, што тыднёвая каталіцкая газета “Беларус” пазіцыянавалася як выключна некамерцыйнае выданне. Не друкавала ніякай рэкламы, апроч паведамленняў на апошняй старонцы пра свае новыя выданні, а таксама некаторыя мінскія – “Лучынку” і “Саху”. Таму і “заданне” Багдановіча выглядала “арыгінальным”. Але, як не дзіўна, рэдакцыя пайшла насустрач паэту.
Максім Багдановіч раней праявіў клопат пра матэрыяльны бок выдавецкай справы. У лісце да рэдакцыі “Нашай Нівы” ў пачатку 1913 г. ён пісаў:
Што да выдання кніжкі, дык бачу, што яно спыняецца галоўным чынам праз недахват грошы, але ніяк не прыдумаю, як Вам памагчы. Сам я не зарабляю, у бацькі прасіць, дык ён многа даць не можа, бо жыве ад 20-га да 20-га (дата выплаты заробку), да таго ж і вінен шмат каму. Але вось што: калі я ачуняю, дык я паспрабую заняць пад кніжку ў розных сваіх знаёмых грошы. Значыцца, прадасца колькі сот экз. яе, вы мне надашлёце тыя грошы. Другое, Вы мне не шліце аўтарскіх экземпл., я іх куплю і куплю шмат. Калі Вам тыя займы здадуцца прыдатнымі, дык напішыце мне.
У словах М. Багдановіча мы хацелі б акцэнтаваць увагу на наступных момантах: 1) аўтар не сумняваўся ў пакупніцкім поспеху кнігі (збіраўся пазычаць грошы); 2) выдавецкая справа нашаніўцаў знаходзілася ў тагачасным прававым полі (прадугледжваліся аўтарскія асобнікі). Пра тое, як здабываліся грошы на “Вянок”, падрабязна апісаў ва ўспамінах Вацлаў Ластоўскі.
Зробленая знаходка дазваляе гаварыць аб прэцэдэнце ў беларускай літаратуры пачатку ХХ ст. – аўтарскім маркетынгу. Максім Багдановіч, такім чынам, паўстае ў абсалютна невядомай іпастасі – прагматычнай, дзейснай. Перад намі не толькі рэкламны тэкст, але і сціслая аўтахарактарыстыка творчасці.
Можна весці гаворку аб запачаткаванні новага творча-біяграфічнага дыскурсу. У сілавое поле багдановічазнаўчых даследаванняў прыцягваецца не толькі выяўлены факт супрацоўніцтва паэта з віленскай каталіцкай газетай, але і новыя імёны (найперш рэдактар – Баляслаў Пачобка), якія гуртаваліся вакол тыднёвіка “Беларус”. Магчыма, М. Багдановіч звяртаўся з падобнымі просьбамі ў іншыя газеты і часопісы, неабавязкова беларускія…
Уважліва перачытваючы беларускае перыядычнае выданне пачатку ХХ ст., гэтым разам паводле “паэта чыстай красы”, ужо зусім па-іншаму чытаўся дэвіз газеты: “Шкада мне гэтага народу... бо не мае чаго есці (словы Хрыстуса)”. Прыгадваліся словы з “Апокрыфа” М. Багдановіча:
- ...сказаў Хрыстос: так, жыццё гэтых людзей цяжкое, беднае і прыгнечанае. Чаму ж ты хочаш яшчэ пазбавіць іх красы?
- ...добра быць коласам; але шчаслівы той, каму дадзена быць васільком. Бо нашто каласы, калі няма васількоў?
Аўтар публікацыі: Мікола Трус.
Крыніца: Звязда
