Сёлета дзень памінання памерлых каталіцкі свет адзначыў 2 лістапада, а праваслаўныя адзначаць 7 лістапада.
Слова “дзяды” мае некалькі значэнняў:
- душы памерлых продкаў
- святочныя дні ўшанавання памерлых
- рытуальная ежа, падрыхтаваная да гэтых святаў
У Беларусі Дзяды адзначаюцца некалькі разоў на год: масленічныя, радаўніцкія, траецкія (духаўскія), пятроўскія, змітраўскія. Галоўныя – Восеньскія Дзяды (3мітраўскія, Вялікія, Асяніны, Тоўстая вячэра, Хаўтуры), якія адзначаюцца ў лістападзе. Афіцыйная дата ў дзяржаўным календары Беларусі – 2 лістапада. У цэнтры абраду – вячэра ў памяць памерлых сваякоў (калі ў Радаўніцу мы хадзілі “ў госці да сваіх продкаў”, то на Восеньскія Дзяды мы запрашаем іх за свой стол).
На Дзяды ладзілі багаты стол, гатавалі 7, 9, 11 і больш абрадавых страў. Абавязковымі былі куцця, бліны, клёцкі, яечня, узвар, мяса. Адсюль і выслоўі: “На Дзяды многа яды”, “Наеўся, як на Дзяды”. Паводле звычаю частку кожнай стравы сімвалічна адкладвалі ў асобны посуд для нябожчыкаў і нанач са стала не прыбіралі.
100 гадоў назад у 1920 годзе на старонках газеты “Наша Ніва” пад псеўданімам Антон Навіна быў размешчаны артыкул Антона Луцкевіча “На «Дзяды»”, які перадае атмасферу беларускага абраду памінання продкаў.
<…> Там – у іншым сьвеці – жывуць душы нашых продкаў. Нашых «дзядоў». Да іх у дні восенскіх настрояў, у дні адмогі духовае і тугі зварочваюцца мысьлі народу. У лучнасьці, ў яднаньні з імі знаходзіць душа супакой.
Вось чаму ў восені народ наш спраўляе і сьвята «Дзядоў»: стомлены цяжкой працай за лета, захоплены сумам заміраючага жыцьця палёў, ён чарпае новую сілу, новую моц душы ў глыбокай веры ў несьмяротнасць істоты чалавека, ў веры ў жыццё за гробам і ў неразрыўнасьць духовае сувязі з нашымі нябошчыкамі. <…> (Захавана арфаграфія першакрыніцы.)
Навіна, А. На “Дзяды” / Ант. Навіна // Наша Ніва. – 1920. – 1 лістап. – С. 2–3.
Яшчэ двума стагоддзямі раней гэты беларускі абрад адлюстраваў Адам Міцкевіч у сваёй паэме “Дзяды”, пaчaтaй у 1820 г. i, пa cyтнacцi, нe зaвepшaнaй пaэтaм дa кaнцa ягo жыцця.
Хтo вepны быў cтвapaльнiкy зямнoмy,
Пpыняты бyдзe тoй нa paйcкae yлoннe,
А xтo з нячыcтым жыў – пaтpaпiць y бяздoннe,
Taм cyджaнa cпaлiццa ўcямy злoмy…
Пepaклaд Сepжa Мiнcкeвiчa
Уpывак (aльбo: aдcтyплeнне) тpэцяй чacткi пaэмы “Дзяды”:
Шкaдa цябe, мoй бpaцe-cлaвянiн!
Нapoд мoй бeдны!
Звeкy ты бeз дoлi
І знaeш тoлькi – гepaiзм нявoлi.
Пepaклaд Кacтycя Цвipкi
|
|
Выкарыстаная літаратура
Грынблат, М.Я. Дзяды / М.Я. Грынблат // Энцыкл. літ. і мастацтва Беларусі : у 5 т. / рэдкал.: І. П. Шамякін (гал. рэд.) [і інш.]. – Т. 2 : Габой – Карціна. – 1985. – Мінск, 1985. – С. 305.
Міцкевіч, А. Дзяды = Dziady : [паэма] : у 2 т. / Адам Міцкевіч ; [пер. на бел. С. Мінскевіч ; камент.: З. Стэфаноўска, С. Мінскевіч]. – Мінск : Медысонт, 1999.
Міцкевіч, А. Дзяды : Паэма / Адам Міцкевіч ; Пер. з пол., [прадм., камент.] К.Цвіркі ; [маст. У.Вішнеўскі]. – Мінск : ГА "Беллітфонд", 2001. – 301, [1] с.
Пазнаёміцца з кнігамі і газетамі-першакрыніцамі можна пры наведванні Нацыянальнай бібліятэкі Беларусі ці пры набыцці электроннага выдання “Станаўленне беларускай дзяржаўнасці: па старонках беларускіх газет 1917–1922 г.”, у якім на двух дысках размешчаны электронныя копіі 2 400 нумароў газет (амаль 80 найменняў), што выдаваліся ў 1917–1922 гг. на тэрыторыі сучаснай Беларусі ці за яе межамі, але мелі дачыненне да Беларусі.
Камплект дыскаў “Станаўленне беларускай дзяржаўнасці: па старонках беларускіх газет 1917–1922 гг.” можна набыць па падпісцы або купіць у кіёску, размешчаным на 1-м паверсе каля галоўнага ўвахода. Рэжым работы кіёска адпавядае рэжыму работы бібліятэкі.
Матэрыял падрыхтаваны інфармацыйна-аналітычным аддзелам.
