Праект “Сведкі эпохі: Беларусь на старонках газет 100-гадовай даўніны”

Газеты – даволі спецыфічная гістарычная крыніца, якую можна параўнаць з летапісамі. На іх старонках знайшлі адлюстраванне значныя грамадска-палітычныя падзеі, якія пакінулі свой след у гісторыі.

Калі мы звернемся да беларускіх газет 100-гадовай даўніны, адразу трапім у вір лёсавызначальных падзей. Гэта дае нам магчымасць стаць сведкамі вельмі складанай і цікавай эпохі, пазнаёміцца з інфармацыяй, якая была важнай на той перыяд. Газеты дапамагаюць нам зазірнуць у мінулае вачыма відавочцаў, адчуць атмасферу тых часоў. На іх пажоўклых старонках захаваліся не толькі пэўныя лічбы, факты, імёны, але і тая няўлоўная субстанцыя, якую можна назваць духам эпохі.

Важным актам станаўлення беларускай дзяржаўнасці стаў Маніфест аб абвяшчэнні Савецкай Сацыялістычнай Рэспублікі Беларусь, які даволі поўна акрэсліваў статус новай дзяржавы, адкрыў перад “усім светам” новую незалежную дзяржаву і ў той жа час вызначыў яе суверэннасць. Часовы рабоча-сялянскі ўрад Беларусі абнародаваў яго 1 студзеня 1919 года, і пазней Маніфест быў надрукаваны ў газетах “Грамадзянін” (24 студзеня 1919 г., на беларускай мове) і “Дзянніца” (16 студзеня 1919 г., на рускай мове).

На старонках газет на пачатку 1919 года можна было пазнаёміцца са складам Часовага рабоча-сялянскага ўрада Беларусі, выдавецкай дзейнасцю Беларускага навукова-культурнага таварыства ў Маскве (“Дзянніца”, 30 студзеня 1919 г.) і з інфармацыяй пра намер адкрыцця Беларускай гімназіі ў Вільні (“Грамадзянін”, 24 студзеня 1919 г., і “Дзянніца”, 30 студзеня 1919 года), у артыкуле “В комиссариате просвещения” ставіцца пытанне аб неабходнасці арганізацыі дашкольнага выхавання ў Беларусі (“Звезда”, 30 студзеня 1919 г.). У гэтым жа нумары апісваюцца праблемы, з якімі сутыкнулася простае насельніцтва (артыкул “Чистилище. Доколе?”).

Адным з першых беларускіх актаў беларускай нарматыўнай сістэмы, якая толькі пачала фарміравацца, можна лічыць Распараджэнне Часовага рабоча-сялянскага ўрада Беларусі ад 30 студзеня 1919 г., якое тычыцца культурных каштоўнасцей навукі і мастацтва («О передаче культурных ценностей науки и искусства, находящихся в имениях и разных учреждениях Комиссариату по Просвещению и об организации их учета, охраны и собрания»). Гэты дакумент ускладаў адказнасць за збор і ахову помнікаў гісторыі і культуры на Народны камісарыят асветы ССРБ. Сабраныя калекцыі дазволілі адчыніць абласны музей у Мінску ў будынку Дваранскага сходу. З тэкстам дакумента можна пазнаёміцца на старонках газеты “Звезда”, 31 студзеня 1919 г.

Гэтыя публікацыі сведчаць пра шырокае поле дзейнасці, якое разгарнула новая ўлада. Шэраг пытанняў здзіўляе і ўражвае.

Цікавым з’яўляецца факт увядзення з 1 лютага 1919 г. аднастайнага часалічэння ў Беларускай Савецкай Рэспубліцы: “У мэтах увядзення аднастайнага часалічэння ў Беларускай Савецкай Рэспубліцы з 1 лютага 1919 года ўводзіцца Петраградскі час з існуючым у Савецкай Расіі прасоўваннем на адну гадзіну наперад”. (Пастанова Часовага рабоча-сялянскага ўрада Беларусіі № 10 ад 29 студзеня 1919 г. “О введении однообразного времяисчисления”, "Звезда", 30 студзеня 1919 г).

Пазнаёміцца з першакрыніцамі можна пры наведванні Нацыянальнай бібліятэкі Беларусі ці пры набыцці электроннага выдання "Станаўленне беларускай дзяржаўнасці : па старонках беларускіх газет 1917–1922 г.", у якім на двух дысках размешчаны электронныя копіі 2 400 нумароў газет (амаль 80 найменняў), якія выдаваліся ў 1917–1922 гг. на тэрыторыі сучаснай Беларусі ці за яе межамі, але мелі дачыненне да Беларусі.

Камплект дыскаў “Станаўленне беларускай дзяржаўнасці: па старонках беларускіх газет 1917–1922 гг.” можна набыць па падпісцы або купіць у кіёску, размешчаным на 1-м паверсе каля галоўнага ўвахода. Рэжым работы кіёска адпавядае рэжыму работы бібліятэкі.

Матэрыял прадастаўлены інфармацыйна-аналітычным аддзелам.