У Францыі ў незалежным выдавецтве Le Ver à soie выйшаў у перакладзе на французскую мову раман Альгерда Бахарэвіча “Дзеці Аліндаркі”. Гэта першы ў гісторыі раман, перакладзены на французскую непасрэдна з беларускай мовы. Мы пагаварылі з заснавальніцай выдавецтва Віржыні Шыманец пра ўспрыманне Беларусі ў Францыі, пра выдавецкую сітуацыю ў краіне, пра пераклады з “неістотных” моў.
– Што ў Францыі ведаюць пра беларускую літаратуру?
– Шырокая публіка ў цэлым не ведае пра беларускую літаратуру нічога. Толькі славісты і некалькі спецыялістаў у беларускіх пытаннях, якія сфармаваліся ў 1990-х гадах па-за строгімі рамкамі славістыкі, усё ж яшчэ нешта ведаюць або прынамсі чулі пра некаторых аўтараў.
Але пасля 2015 году літаратурныя інстытуцыі і выдавецкі свет нібыта заўважылі, што адзін нобелеўскі лаўрэат у галіне літаратуры цяпер паходзіць і з Беларусі. Гэта вельмі важна, бо бачна выразная розніца – як было да гэтай падзеі, і як пасля. Раней лічылася марным шукаць для перакладаў таленавітых аўтараў па-за Масквой. Пасля 2015-га шмат якія дзверы, якія дагэтуль здаваліся шчыльна зачыненымі, урэшце расчыніліся, у тым ліку для беларускамоўнай літаратуры.
– Што было перакладзена на французскую мову? Паспрабую адказаць сам: Святлана Алексіевіч... І ўсё?
– Так, Алексіевіч, але яшчэ і Шамякін, Быкаў і Клінаў з прозы – праз рускую мову. Янка Купала і Якуб Колас з паэзіі м іх таксама перакладалі праз пасрэдніцтва рускай. Янка Купала быў першым, каго пераклалі з беларускай у рамках праектаў перакладу драматургіі, арганізаваным Домам Еўропы і Усходу ў Парыжы, да якіх я непасрэдна прычынілася.
Аднак аж да гэтага году ніколі ніводзін беларускамоўны раман не быў перакладзены непасрэдна з беларускай на французскую. Каб быць перакладзеным на французскую, Быкаў перакладаў сам сябе на рускую, а перакладчыкі з рускай перакладалі яго на французскую з усім тым багажом забабонаў наконт беларускай культуры, які яны набралі за гады вывучэння рускай мовы і культуры.
Калі мне не здраджвае памяць, яшчэ дваццаць гадоў таму проста немагчыма было сабе ўявіць пераклад твору непасрэдна з беларускай на французскую, бо яшчэ была паўсюдна пашыраная дыскрымінацыйная ідэя, нібыта нельга перакладаць з “ніжэйшай” мовы на “вышэйшую”. І дзеля таго, што лічылася цалкам прымальным перакладаць з мовы “роўнай” або “натуральна адпаведнай”, існавала тэндэнцыя перакладаць з рускай на французскую, а ўжо з нейкай там беларускай або ўкраінскай – хіба што на так званыя рэгіянальныя мовы.
Адзін з найярчэйшых прыкладаў такога падыходу – перадача на аксітанскай мове ўкраінскіх фрагментаў “Дзён Турбіных” М. Булгакава ў выданні 1970 году, тым часам як руская мова твору перакладалася па-французску. Я не раз мела нагоду адчуць, што менавіта з такіх чыста ідэалагічных прычын доўгі час лічылася беспатрэбным рыхтаваць спецыялістаў, каб перакладаць з беларускай мовы на французскую. Перакладаць тут значыць не толькі валодаць беларускай і французскай мовай. Пераклад тут прадбачае валоданне дыскурсам абедзвюх моў.
Сёння ідэя таго, што для доступу да беларускамоўнай літаратуры нібыта дастаткова рускай мовы, усё яшчэ жывая, але яе ўсё часцей і часцей крытыкуюць за яе каланіяльнасць. Вядома ж, гэта датычыць не толькі беларускамоўнай літаратуры. Тое, пра што я тут кажу, доўгі час датычыла ўсіх нерускіх літаратур былога СССР. Тады руская мова лёгка выкарыстоўвалася для таго, каб апрыёры дыскрэдытаваць літаратурную якасць тэкстаў, калі прапаноўвалі літаральныя, неапрацаваныя пераклады з рускай і казалі: “Бачыце, як гэта слаба з літаратурнага гледзішча? Гэта сапраўды не вартае перакладу”. Вядома ж, слабым з літаратурнага гледзішча быў не арыгінал, а прамежкавы рускі пераклад.
З другога боку, гэтыя пытанні дыскутуюцца ў Францыі ўжо больш за дваццаць гадоў. У сярэдзіне 2000-х гадоў Дом Еўропы і Усходу стварыў 35 лінгвістычных камісій, сярод іх камісію перакладаў беларускамоўнай і рускамоўнай драматургіі Беларусі. Камісія абмяркоўвала ўсе гэтыя тэмы. Дыскусіі былі жывыя, кіпелі жарсці. Дзеля таго, што мы мелі справу і з тэатраламі, перакладаныя тэксты чыталіся ўголас, або іх чыталі акцёры. Менавіта так мы напрыклад пераклалі Купалавых “Тутэйшых”. Граючы іх. І гэта пачынала гучаць па-французску. І менавіта ў такіх умовах мы змаглі выпрабаваць адзіна магчымы спосаб вырашэння праблемы: ствараючы перакладчыцкія пары. Адукаваны перакладчык з роднай мовай французскай працуе з адукаваным перакладчыкам, у якога родная – беларуская або руская. І кожны раз, калі завязвалася такое супрацоўніцтва, вынікам была публікацыя.
– Чым тлумачыцца няўвага Францыі да Беларусі? Здавалася б, вось Германія – зусім побач, але там пра Беларусь і беларусаў ведаюць непараўнана лепш, і беларуская літаратура пачынае памалу даходзіць да нямецкага чытача, каб падлічыць перакладчыкаў з беларускай на нямецкую, адной рукі ўжо можа і не хапіць... У чым розніца?
– Гледзячы што тут разумець пад “Францыяй”. Дзяржаву? Людзей? Тых, каго рускія або русісты навучылі гаварыць па-руску і даследаваць Расію выключна з маскоўскага гледзішча? Французскіх грамадзян, выхаваных у беларускамоўных сем’ях, дасканала французскамоўных, якія разбіваюць сабе лоб кожны раз, калі спрабуюць нешта рабіць з беларусамі? Беларусаў, якія прыехалі, атрымалі французскае грамадзянства, але могуць у любы момант вярнуцца ў Беларусь? Тых, хто перажыў вымушаны пераезд пад ціскам жыццёвых абставін, спаліўшы ўсе масты, страціўшы магчымасць вярнуцца, і мусіў самастойна адбудаваць усё з нуля? Або сярэднестатыстычнага француза, які не мае ніякага абавязку цікавіцца Беларуссю і ўяўляе яе толькі пачуўшы слова “Bérézina”, імя найвялікшай ваеннай паразы ў гісторыі Францыі? Ці можа таго самага сярэднестатыстычнага француза, які і не ўяўляе, дзе знаходзіцца тая Bérézina, або ўяўляе нейкае іншае месца, пра існаванне якога ты не маеш уяўлення і якое цябе таксама не цікавіць? У Францыі па гэтаму пытанню няма ніякай аднадушнасці.
Што да мяне, дык я – не дзяржава. Я не прадстаўляю Францыю. Я ніколі не мела магчымасці сустрэцца з усімі французамі, і трэба канстатаваць, што пра сваю краіну я ведаю далёка не ўсё. Я таксама не знаёмая з абсалютна ўсімі беларусамі і не прэтэндую на тое, каб ведаць усё пра Беларусь.
Але адно бясспрэчна: калі нейкі французскі пасол кажа, што Беларусь мусіць зноў зрабіцца правінцыяй Расіі, гэта мае амаль гэткае самае катастрафічнае ўздзеянне на супрацоўніцтва паміж людзьмі, як і калі дыпламат з беларускага пасольства заяўляе публічна ў Францыі, што ён не зусім добра сабе ўяўляе, які інтарэс можа мець сучасная беларуская літаратура і чаму ён мусіць падтрымліваць літаратуру сваёй краіны.
Якім бы ні быў праект, які мы хочам распачаць, мы застаёмся заціснутыя паміж гэтымі дзвюма пазіцыямі, якія інтэлектуальна і фінансава абмяжоўваюць усе нашы сродкі супрацоўніцтва.
– Яшчэ не так даўно я чуў нараканні ўкраінскіх пісьменнікаў – ім было надзвычай цяжка прабіцца на французскі літаратурны рынак, але, здаецца, сітуацыя пачынае мяняцца. Можа, следам за Украінай у Францыі зацікавяцца і Беларуссю?
– Для любога аўтара, у тым ліку і французскага, вельмі цяжка прабіцца на французскі літаратурны рынак.
Пра што тут гаворка? Французскі літаратурны рынак – гэта дзесяць вялікіх выдавецкіх груп, якія займаюць 87 % глабальнага абароту ў сектары, і 5000 незалежных выдаўцоў, афіцыйна зарэгістраваных Нацыянальным выдавецкім сіндыкатам, на долю якіх прыпадаюць астатнія 13 %.
Каб заняць 87 % абароту нейкага сектару эканомікі, трэба, што называецца, стварыць сістэму. У Францыі яна называецца “буйныя гандлёвыя сеткі”. Каб гэтая сістэма працавала – гэта значыць, каб прыносіла грошы – трэба засяродзіцца на колькасці, а не на якасці. У рамках гэтай сістэмы ў 2016 годзе выйшла 560 раманаў, у 2017 – 581. Перавытворчасць навінак такая вялікая, што гэтая лічба з кожным годам павялічваецца. Каб забяспечыць прадукцыяй больш за 3000 кнігарняў, трэба максімальна напаўняць запасы, трэба вырабляць кнігі з найменшымі затратамі, ужываючы працоўную сілу на прасторы паміж Кітаем і Чэхіяй, завозячы кнігі кантэйнерамі.
Патрэбная максімальная “цякучасць” на рынку навінак, і каб людзі іх куплялі, трэба развіць механізм камунікацыі, які працаваў бы як ваенная машына. Зрэшты, усе гэтыя вялікія групы цалкам звязаны з ваенна-прамысловым комплексам. Яны па сутнасці прадстаўляюць яго культуру. Па чым яна пазнаецца? Усе кнігі падобныя адна на адну, у іх аднолькавы фармат, вокладкі адфаташопленыя тым самым спосабам, іх змест сартуецца роўна гэтаксама, як сартуюцца яблыкі ці агуркі ў супермаркеце, усё “атыпічнае” адсейваецца. І так ва ўсіх іншых галінах. Ці гаворка пра выдавецкую справу, універсітэт, навуковыя даследаванні або сельгаспрадукцыю – усё мусіць быць раскладзена па правільных палічках. Дык чаму раптам сістэму мусяць хваляваць твае ўкраінскія знаёмыя?
Тут гавораць не пра літаратурныя творы, а пра “абарот тэкстаў”, напісаных “аднаразовымі” аўтарамі, якім даецца тры месяцы на тое, каб прабіцца. Калі праз тры месяцы тваю кнігу ў супермаркеце не прадалі, усё непрададзенае вяртаецца выдаўцу, які яго знішчае, бо ў гэтай сістэме яму задорага захоўваць іх на складзе, не лічачы галавакружных наступстваў не толькі палітычнага і эканамічнага характару, але, вядома ж, і экалагічнага.
Гэта такая безгаспадарнасць, што незалежныя выдаўцы вынайшлі тэрмін “бібліяразнастайнасць”, які нагадвае пра неабходнасць абароны незалежных выдаўцоў – гэтаксама як “біяразнастайнасць” мае на ўвазе абарону ад знікнення біялагічных відаў. У Францыі яны адзіныя ствараюць трывалыя каталагізаваныя фонды, працуюць над якасцю, арыгінальнасцю, крэатыўнасцю. Калі Артура Клінава выдалі па-французску, то гэта было незалежнае выдавецтва Signes et Balises. Альгерда Бахарэвіча выдала таксама незалежнае выдавецтва – Le Ver à soie. Іншымі словамі – партызаны, якія фактычна кожны дзень вымушаныя змагацца нібы Давід супраць Галіяфа.
– Тваё выдавецтва існуе ўжо сем гадоў. Калі ты яго засноўвала – ці думала ты (марыла, спадзявалася, планавала), што будзеш выдаваць і творы беларускай літаратуры?
– Так, але першая кніга выйшла толькі 5 гадоў таму. Каб выдаць яе, спатрэбілася два гады. На момант, калі я заснавала сваё выдавецтва, я правяла 15 гадоў у бясплённых пошуках працы ў галіне вышэйшай адукацыі і гуманітарных даследаванняў, гэта значыць – жыла выпадковымі працамі, “дзяўбла мерзлату”, бо займалася Беларуссю ў Францыі.
Калі памерла мая маці, тых грошай, што яна пакінула, было замала на аўтамабіль, але зашмат на пральную машыну. І вось з гэтымі грашмі я вырашыла парваць з усім, што я рабіла да таго, і заснаваць свайго “Шаўкоўнічнага чарвяка” – выдавецтва Le Ver à soie. Мая бабуля з боку маці была з Ардэшу, што ў паўднёвай Францыі, і гадавала шаўкоўнічных чарвякоў у тыя часы, калі сяляне былі перакананыя, што гэта прынясе ім багацце. У назве “Шаўкоўнічны чарвяк” таксама закладзена ідэя, што каб стаць нечым іншым, трэба спачатку ўмець памерці ў самым сабе. Так што Беларусь як такая, уласна кажучы, ніколі не была часткай маёй рэдакцыйнай палітыкі. Я належу да тых жанчын у маім родзе, пра якіх ніколі не гавораць, і іх памяці я б хацела аддаць пашану.
– Да першай беларускай кнігі твайго выдавецтва мы яшчэ вернемся, а пакуль што раскажы яшчэ пра само выдавецтва – што ты выдаеш? Арыгіналы, пераклады? Ці ёсць нейкая спецыялізацыя? Нейкія прэферэнцыі?
– Мая рэдакцыйная палітыка перш за ўсё засяроджваецца вакол паняцця руху (падарожжа з пошукамі – паводле ўласнага выбару; эміграцыя, пачуццё эмігранта, уцёкі, блуканне, бадзяжніцтва або выключэнне з грамадства і выгнанне – з прымусу).
Як дапамагае ствараць досвед эміграцыі або выгнанне? Як сучасная літаратура абыходзіцца з гэтымі пытаннямі? Адзін мой калега нядаўна сказаў мне, што я працую з пагарджанымі. Гэта праўда. Пагарджаныя, пераможаныя, “пракляццем катаваныя” – у цэнтры маёй рэдакцыйнай палітыкі. Вядома, гэта спосаб трансфармаваць увесь той негатыў, што я перажыла, у нейкі пазітыў.
Займаючыся Беларуссю, я адчула на сабе, што значыць – быць выключанай, ізаляванай і нават не мець магчымасці атрымаць працу ў маёй уласнай краіне. Быў час, калі мае калегі гаварылі пра мой досвед як пра ўнутраную эміграцыю, і гэта напэўна лепш за ўсё тлумачыць, чаму тэма трываласці да выпрабаванняў – бясспрэчна цэнтральная ў маім каталогу.
Вядома, я ўважліва сачу за тым, што адбываецца ў Беларусі, але найлепшай службай, якую я магла б саслужыць маім патэнцыйным беларускім аўтарам, я лічу стварэнне такога каталогу, дзе б іх творчасць можна было параўнаць з тэкстамі бельгійца Люка Фівэ, французаў Жофруа Ляршэ і Трыстана Салера, лаўрэатак еўрапейскіх літаратурных прэмій Яны Банавай і Святланы Зухавай са Славакіі або Караліны Шуці з Аўстрыі, расіянкі Марыі Рыбаковай, якая жыве ў мексіканскім памежжы, былога ўсходняга немца Айнара Шлефа, румынскай вугоркі Ангі Матэ або албанца Рыдвана Дыбры, а ў будучыні і іншых аўтараў, магчыма, з іншых кантынентаў.
Гэта значыць – даць ім, беларускім аўтарам, сваё месца ў свеце сярод іншых. Тое, што так мала людзей зрабілі для мяне – даць месца сярод іншых. У гэтым сэнсе перакладаць і спрыяць перакладам я лічу сваім абавязкам.
– Як ты выбіраеш кнігі для выдання?
– Спачатку я проста думала, што дастаткова, каб тэкст адпавядаў маёй рэдакцыйнай палітыцы. Але дзеля таго, што я кірую ўсім выдавецкім працэсам ад А да Я і што пасля яшчэ сама развожу кнігі па салонах, рынках, кірмашах і выставах; пад дажджом, снегам і ветрам, я таксама арганізую імпрэзы, удзельнічаю ў сустрэчах, ствараю вакол кнігі падзею, надаю ёй значэнне, падтрымліваю і вынаходжу ўсё, што можна стварыць вакол кнігі – урэшце я некалі адчула, што варта яшчэ, каб тэксты мяне краналі.
Пасля 5 гадоў выдавецкай дзейнасці я заўважыла, што ў цэнтры публікацый – не гісторыі, а асобы і што варта, каб гэта былі асобы, з якімі я знаходжу паразуменне і магу прафесійна працаваць. Проста сёння ёсць людзі, з якімі мне не хочацца працаваць, і з гадамі я ўсё больш бачу, хто яны, у тым, што яны пішуць. Выбар тэкстаў для публікацыі робіцца сэрцам, а не розумам.
– Дык як было з той першай беларускай кнігай? З чаго ўсё пачалося? Хто ўдзельнічаў у праекце?
– Алена Лапатнёва, беларуская перакладчыца, якая жыве ў Францыі, запрапанавала мне паўдзельнічаць у стварэнні дыскусійна-рэфлексійнай групы “Туды і назад” на тэму Беларусі, і дзеля таго што не было як дыскутаваць пра літаратуру і мастацтва Беларусі без беларусаў, мы разам з Аляксеем Андрэевым з часопіса “Монолог” пачалі думаць, што б такога супольнага мы маглі арганізаваць. Пачалося з арганізацыі выстаўкі і сустрэчы ў Парыжы ў сувязі з фатаграфічнай і мастацкай творчасцю Аляксея Андрэева і Ганны Балаш. Пасля, паступова рухаючыся наперад, мы змаглі таксама запрасіць Дзмітрыя Строцава, а пасля і Адама Глобуса.
У 2016 годзе дзякуючы супольным намаганням Французскага інстытуту, парыжскай мэрыі, Міжнароднага цэнтру Рэкале і выдавецтва Le Ver à soie, магчымасцю пісьменніцкай рэзідэнцыі змог скарыстацца Альгерд Бахарэвіч. У рамках гэтай рэзідэнцыі нарадзілася ідэя перакласці на французскую мову “Дзяцей Аліндаркі”, і Алена мела магчымасць папрацаваць з аўтарам над цяжкасцямі перакладу.
– Кніга “Дзеці Аліндаркі” – гэта вялікае выпрабаванне для перакладчыка. Ці не было страшна? З якімі нечаканымі праблемамі сутыкнулася перакладчыца і як яна іх вырашала?
– Не думаю, што страшна. На жаль, рэдка надараюцца праекты, калі пераклад бывае сапраўдным выклікам. Гэта не палохае, а захапляе. Але ў выпадку з “Дзецьмі Аліндаркі” мы маем справу з нечым унікальным, бо мова ва ўсіх яе праявах і моўны дыскурс выступаюць тут як паўнапраўныя персанажы раману, які выглядае абсалютна паліфанічным.
Алена, дарэчы, скарыстала нагоду і ўдзельнічала з гэтым тэкстам у майстэрні “Пераклад паліфаніі”, арганізаванай у верасні 2016 году Цэнтрам літаратурнага перакладу ў Лазанскім унівэрсітэце, дзе пытанні цяжкасцей перакладу “Дзяцей Аліндаркі” абмяркоўваліся з такімі знакамітымі перакладчыкамі, як Аліўе Манані і Крыстафер Мілескі.
Пасля мы вырашылі, што трэба сыходзіць з такога прынцыпу: тое, што можа падавацца відавочным беларускаму чытачу, які вырас у атмасферы дыглосіі або нават білінгвізму і з лёгкасцю адрозніць на пісьме беларускую кірыліцу ад рускай, зусім не будзе такім празрыстым для французскага чытача, які будзе мець пад рукой толькі пераклад з усіх моваў і ўсіх моўных узроўняў тэксту – беларускай, рускай, сумесі абедзвюх або нейкай іншай неўнармаванай моўнай практыкі, беларускай мовы персанажаў, чыя родная мова руская, і наадварот, рускай мовы персанажаў, чыя родная мова беларуская – пераклад усяго гэтага на адну мову ў адной графіцы.
З гэтага гледзішча Аленіна праца была надзвычай важнай і вартай увагі. Думаю, што яна заслужыла за гэта нейкай прэміі, бо гэта яна выявіла ўсе гэтыя “атыпічныя” моўныя элементы, падкрэсліла нюансы, пазіцыі, манеры і ўзроўні мовы. Гэты першы этап перакладчыцкага праекту быў сапраўды тытанічнай працай.
Другім этапам было ўласна рэдагаванне: французскія чытачы выхаваны ў акадэмічнай традыцыі з вельмі строгімі правіламі, гэтым тлумачыцца той факт, што даступная нам літаратура не надта поліфанічная. І гэта сапраўдная праблема, бо каб ісці наперад, нам патрэбная поліфанія і разнастайнасць галасоў. Дык як тады, які б ні быў выкарыстаны ўзровень мовы, даць чытачу адчуць, што перад ім французская мова, якая – хай сабе такой і не існуе, хай сабе і “атыпічная” – застаецца абсалютна чытальнай і праўдападобнай, так што можна пранікнуцца персанажамі і падзеямі, не даючы нагоды для крытыкі ў духу “гэта не французская мова, нічога не разумею, гэта невыносна, такія памылкі недапушчальны”?
На гэтым этапе да справы далучылася я, прычым мне не хацелася пускацца ў абмеркаванне звычайных штампаў наконт адносін паміж мовай агульнай і мовай рэгіянальнай. Я таксама не шукала рашэнняў у выкарыстанні брэтонскай, баскскай ці аксітанскай моў. Я хацела, каб усё заставалася цалкам зразумелым для французскага чытача, які не абавязкова валодае рэгіянальнымі мовамі. Прызнаюся, што я крыху паслухала некаторых ютубераў праз плячо ў майго сына, а таксама і самога сына, чыя мова, калі ён гаворыць з сябрамі, зусім не тая, якой ён гаворыць са сваім настаўнікам французскай у школе...
– Якія мерапрыемствы плануюцца ў рамках прамоцыі, рэкламы кнігі? Каго ты найбольш хацела б ёй зацікавіць?
– Найперш я спадзяюся, што на гэтую кнігу адрэагуюць славісты, людзі захопленыя мовамі і лінгвістыкай, а таксама перакладчыкі. Але я таксама спадзяюся, што чытанне “Дзяцей” выйдзе за гэтае “прафесійнае” кола. Прадаючы кнігі выдавецтва Le Ver à soie, я прынцыпова звяртаюся да ўсіх – да людзей, якія захапляюцца літаратурай, і да шырэйшага кола.
Па сутнасці, “Дзеці Аліндаркі” маюць столькі ж шанцаў, як і “Малы Бала” албанца Рыдвана Дыбры або “Маму” трансільванкі Ангі Матэ, як і “Кафэ Гіена” і “Сцэны з жыцця М.” славачак Яны Бэнавай і Святланы Зухавай. Ключ да поспеху – у разліку на доўгатэрміновасць.
Я чытала, што “Смерць трагедыі” Ніцшэ за першы год пасля выхаду ў свет прадалася ў колькасці 250 экзэмпляраў. У маім каталогу тры нікому не вядомыя аўтары ўжо маюць вынік лепшы, чым у Ніцшэ. Дык чаму не “Дзеці”? Прынамсі, паспрабуем.
– Вось жа, першая кніга ў перакладзе непасрэдна з беларускай на французскую выйшла. Што далей? Які будзе працяг?
– У нас з Аленай шмат ідэй, але пакуль што я крыху пачакаю з іх ажыццяўленнем, бо на гэты момант мае выдавецкія планы запоўнены да 2020 году.
А цяпер, дзеля таго, што Братыслава будзе ганаровым горадам найбліжэйшага парыжскага Салону кнігі, а таксама таму, што ніводзін славацкі дыпламат не задаецца пытаннем – ці ёсць сэнс падтрымліваць сучасную літаратуру сваёй краіны, я выдаю тры славацкія кнігі з дапамогай славацкай дзяржавы, якая за апошнія два гады абышла ўсе французскія выдавецтвы, каб зацікавіць іх сваёй сучаснай літаратурай, і выдзяляе немалыя сродкі на яе пераклад на іншыя мовы. Вось гэта людзі, якія не лічаць нармальным, што нехта іншы мусіць плаціць за рэалізацыю іх жаданняў.
А тым часам мы будзем прэзентаваць “Дзяцей Аліндаркі” дзе толькі можна, пачаўшы з вылучэння кнігі на розныя прэміі, у тым ліку за пераклад.
Чытайце таксама:
