У рамках папулярызацыі газетнага фонду Нацыянальнай бібліятэкі Беларусі (НББ) і праекта “Сведкі эпохі: Беларусь на старонках газет 100-гадовай даўніны” працягваем знаёміць чытачоў з газетнымі артыкуламі, рэцэнзіямі, аб’явамі і іншымі матэрыяламі 1917–1922 гг. аб музычным жыцці гарадоў Беларусі.
Раней былі апублікаваны артыкулы пра музычнае жыццё Віцебска (1917–1918 гг.), Оршы, Бабруйска і Гомеля.
Музычная адукацыя ў Беларусі да рэвалюцыі 1917 г. была часткай адукацыйнага працэсу Расійскай імперыі. У многіх гарадах выпускнікі Пецярбургскай і Маскоўскай кансерваторый адкрывалі прыватныя школы [22], але працягласць іх дзейнасці залежала ад поспеху арганізатара і цікаўнасці навучэнцаў.
Аднак савецкая ўлада, адказваючы на вялікі запыт і цікавасць грамадства да ведаў, узяла ў свае рукі і музычную адукацыю. У многіх гарадах Беларусі, Расіі былі арганізаваны народныя кансерваторыі. У адрозненне ад сённяшняга статусу гэтай установы як вышэйшай навучальнай установы ў галіне музыкі, спачатку яны выконвалі хутчэй асветніцкую ролю. Пазней сістэма музычнай адукацыі ўключала тры ступені, ад ніжэйшай да вышэйшай: музычную школу, музычнае вучылішча (тэхнікум) і кансерваторыю (інстытут мастацтваў, акадэмію і да т.п.). Некаторыя народныя кансерваторыі сапраўды былі ператвораны ў вышэйшыя навучальныя ўстановы, як, напрыклад, Харкаўскі дзяржаўны музычна-драматычны інстытут, іншыя – у сярэднія спецыяльныя навучальныя ўстановы, як Музычны тэхнікум у Віцебску.
Народная кансерваторыя Віцебскага аддзела Усерасійскага саюза аркестрантаў была заснавана ў кастрычніку 1918 г. Першым яе кіраўніком стаў М.А. Малько.
Малько Мікалай Андрэевіч (1883–1961) – рускі дырыжор, выпускнік Пецярбургскай кансерваторыі па класе кампазіцыі М.А. Рымскага-Корсакава і дырыжыравання М.М. Чарапніна. У 1908–1918 гг. – дырыжор Марыінскага тэатра. У 1918–1921 гг. узначальваў Віцебскую народную кансерваторыю і сімфанічны аркестр. У далейшым – дырыжор, прафесар кансерваторый у Маскве, Харкаве і Кіеве, з 1929 г. – дырыжор у Вене, Празе, Капенгагене, Лондане. З 1957 г. узначальваў створаны ім сімфанічны аркестр у Сіднэі (Аўстралія). У 1959 г. гастраляваў у СССР у рамках сусветнага гастрольнага тура. Як грамадскі дзеяч і публіцыст прапагандаваў рускую і савецкую музыку. Падчас Вялікай Айчыннай вайны прымаў актыўны ўдзел у кампаніі па зборы сродкаў у дапамогу СССР. З 1963 г. у Капенгагене раз у 4 гады праводзіцца міжнародны конкурс дырыжораў яго імя.
Віцебскі перыяд жыцця М. Малько характарызаваўся так: “в Витебске блистательнейшим образом развернулись его выдающиеся организаторские и педагогические способности. <…> С поразительной энергией Малько добивается в Витебске, этом небольшом, тихом провинциальном городке, открытия «Народной консерватории» и одновременно буквально «из ничего», из чрезвычайно пестрого по профессиональному уровню и в общем малого количества музыкантов, формирует симфонический оркестр” [21, с. 21–22]. У мясцовай газеце “Витебский листок” ад 10 лістапада 1918 г. паведамлялася: “Под руководством талантливого дирижера Н. Малько симфонический оркестр Витебского отдела Всероссийского союза оркестрантов стал неузнаваем. За сравнительно короткое время оркестр провел большую работу и в настоящее время в условиях провинциальной жизни, несомненно, может считаться блестящим” [21, с. 22]. Гэты аркестр, па звестках самога М. Малько, з 11 чэрвеня 1919 г. па 11 красавіка 1921 г. даў 201 канцэрт. Але ў рамках гэтага невялікага горада М. Малько было “цесна”, і ўвосень 1921 г. ён пераехаў у Маскву.
22 верасня 1919 г. Народная кансерваторыя была рэарганізавана ў 1-ю Віцебскую дзяржаўную спецыяльную музычную школу 3-х ступеней Народнага камісарыята асветы РСФСР. У верасні 1921 г. музычная школа 3-х ступеней падзялілася на дзве школы: I ступені і школу II і III ступеней, якія працавалі пад адзіным кіраўніцтвам. У 1922 г. кансерваторыя была рэарганізавана ў тэхнікум павышанага, а затым звычайнага тыпу з трыма аддзяленнямі: выканальніцкім, навукова-тэарэтычным і інструментальна-педагагічным. Цяпер гэта Віцебскі дзяржаўны музычны каледж імя І.І. Салярцінскага.
У Народнай кансерваторыі Віцебска быў сабраны моцны педагагічны калектыў. Аб’ява аб уступных іспытах у кансерваторыю і пачатку заняткаў з’явілася ў газеце ў лістападзе 1918 г. [1; 3]. Уступныя экзамены прайшлі ў доме Пунцэля на былой Смаленскай вуліцы (сучасная вул. Леніна, 52/16). Кансерваторыя размяшчалася ў будынку Марыінскай жаночай гімназіі [20].
Марыінская жаночая гімназія ў пачатку XX ст., Віцебск. З адкрытых крыніц
Пытанне аб кансерваторыі і раённых музычных школах было на кантролі Губернскага выканаўчага камітэта: абмяркоўвалася на яго пасяджэнні [5], а сама ўстанова загадам была перададзена ў падпарадкаванне Губернскаму аддзелу народнай адукацыі [6].
У гонар адкрыцця Народнай кансерваторыі быў дадзены канцэрт:
В воскресенье 8 декабря в городском театре состоится концерт, посвященный открытию Витебской народной консерватории <...> В концертном отделении примет участие симфонический оркестр Витебского Отделения Всероссийского Союза Оркестрантов под управлением Николая Малько и почти все профессора в качестве солистов: Бай, Мерин, Ивановский (фортепиано), Шейдлер, Бессмертный (скрипка), Шпильман (виолончель), Левман (контрабас), Брауде (английский рожок), Шуман (валторна), Зимин (пение).
Открытие Народной Консерватории.
Известия Витебского Губернского Совета
крестьянских, рабочих, красноармейских и батрацких депутатов
(далей – Известия Витебского…), 1918, 7 снеж., с. 4
Кансерваторыя у Вітабску. Дзянніца, 1918, 24 снеж., с. 4
Праз год Народная кансерваторыя была ператворана ў спецыяльную музычную школу, так яна названа ў газетнай аб’яве ад 9 кастрычніка 1919 г.:
Музыкальная жизнь. К организации Специальной Музыкальной Школы.
Известия Витебского..., 1919, 9 кастр., с. 4
Але пра пачатак заняткаў было абвешчана толькі 2 лістапада: “С понедельника 3 декабря начинаются регулярные занятия в помещении 36 Советской трудовой школы (Шоссейная, д. 21)” [10].
Музычная адукацыя была арганізавана не толькі ў Віцебску:
О вакансии для преподавателей музыки.
Известия Витебского..., 1919, 9 ліст., с. 4
Паралельна з адукацыйным кірункам у 1918–1922 гг. працягвалася самаадукацыя і канцэртная дзейнасць. У лістападзе 1918 г. Віцебскі самаадукацыйны гурток імя А.В. Луначарскага правёў “літаратурна-музычны драматычны ранак”, прысвечаны 100-гадоваму юбілею з дня нараджэння І.С. Тургенева [2]. А Пралетарскі клуб меў намер адкрыць, акрамя драматычнай і літаратурнай секцый, – музычную і вакальную [4].
Часта спектаклі і канцэрты суправаджалі мітынгі – праводзіліся па іх заканчэнні. Тэматыка мітынгаў была разнастайнай: “Социальное обеспечение в Советской России”, “Экономическое положение России и Западной Европы” [12], “Торжественное открытие 6-й партийной школы и Народной музыкальной школы” (у канцэрце ўдзельнічалі “профессора Народной консерватории и местных театров”) [12 а].
Концерт еврейской народной музыки.
Известия Витебского…, 1922, 5 жніўня, с. 4
Кісельгоф Зіновій Аронавіч (1878–1939) – вядомы збіральнік яўрэйскіх народных песень, педагог, заснавальнік Петраградскага яўрэйскага настаўніцкага таварыства і адзін з заснавальнікаў Таварыства яўрэйскай народнай музыкі, дырэктар Нацыянальнай яўрэйскай школы (з высокім узроўнем адукацыі) і дзіцячага дома ў Ленінградзе, які прыняў многіх дзяцей з Украіны і Беларусі, асірацелых падчас Грамадзянскай вайны.
У 1922 г. у газетах аднавіліся аб’явы аб тэатральных пастаноўках, у тым ліку гастрольных.
Грандиозное летнее «Кабарэ».
Известия Витебского…, 1922, 11 чэрв, с. 4
Грандиозное «Кабарэ».
Известия Витебского…, 1922, 27 ліп, с. 4
Елагі – гістарычны раён у заходняй частцы Віцебска – у пачатку XX стагоддзя быў адным з галоўных месцаў адпачынку гараджан.
Сад Елагі, 1908 г. Паштоўка. З адкрытых крыніц
У газетах публікаваліся нататкі, нярэдка крытычныя, аб тэатральных пастаноўках.
Гастроли Московской оперы. «Демон».
Известия Витебского…, 1922, 26 верас., с. 3
Гастроли Московской оперы. "Фауст" и "Онегин".
Известия Витебского…, 1922, 1 кастр., с. 4
У наступным нумары газеты быў апублікаваны рэпертуар драматычнага і музычнага тэатраў на зімні сезон. З опер планаваліся да паказу: “Фауст” Ш. Гуно, “Рыгалета” і “Травіята” Дж. Вердзі, “Паяцы” Р. Леанкавала, “Русалка” А. Даргамыжскага, “Пікавая дама” П. Чайкоўскага, “Барыс Гадуноў” М. Мусаргскага, “Галька” С. Манюшкі, “Дэман” А. Рубінштэйна, “Яўгеній Анегін” П. Чайкоўскага, “Аскольдава магіла” А. Вярстоўскага, “Севільскі цырульнік” Дж. Расіні і інш.
По театрам. Репертуар на зимний сезон.
Известия Витебского…, 1922, 3 кастр., с. 3
Як бачым з анонсу, віцяблян – аматараў музыкі чакала сустрэча з папулярнымі операмі класічнага рэпертуару, якія, за рэдкім выключэннем, і ў наш час ставяцца на оперных сцэнах.
Спіс выкарыстаных крыніц
Спіс дадатковых крыніц
Аўтар публікацыі: Л.Г. Тупчыенка-Кадырава, кандыдат гістарычных навук,
галоўны бібліёграф інфармацыйна-аналітычнага аддзела НББ.
Азнаёміцца з першакрыніцамі можна пры наведванні Нацыянальнай бібліятэкі Беларусі або набыцці электроннага выдання “Станаўленне беларускай дзяржаўнасці: па старонках беларускіх газет 1917–1922 гг.”, у якім на двух дысках размешчаны электронныя копіі 2 400 нумароў газет (амаль 80 найменняў), якія выдаваліся ў 1917–1922 гг. на тэрыторыі сучаснай Беларусі ці за яе межамі, але мелі дачыненне да нашай краіны.
Камплект дыскаў “Станаўленне беларускай дзяржаўнасці: па старонках беларускіх газет 1917–1922 гг.” можна набыць па падпісцы або купіць у кіёску, размешчаным на 1-м паверсе каля галоўнага ўвахода. Рэжым работы кіёска адпавядае рэжыму работы бібліятэкі.
