Максім Танк (1912–1995 гг.) быў настолькі плоць ад плоці пэўнага гістарычнага перыяду, што зборнік становіцца своеасаблівай машынай часу, якая гарантуе старэйшаму пакаленню чытачоў згадкі пра мінулыя часы (і прыемныя, і не вельмі), а для маладзейшых некаторыя факты з жыцця класіка і з таго савецкага побыту могуць стаць экзотыкай (напрыклад, як паэт пераходзіў мяжу з Заходняй Беларуссю і як вяртаўся назад з заданнем; як у савецкія часы можна было атрымаць кватэру па заяве і абставіць яе дэфіцытнай мэбляй).

Побытавыя дэталі сапраўды працуюць на выяўленне перакананняў і светапогляду Максіма Танка (Яўгена Іванавіча Скурко). Напрыклад, такая згадка Янкі Брыля пра жонку класіка: “Старая нямоглая Танкава Люба поле грады, а курортнікі ідуць нарачанскім берагам каля іхняй дачы і – гаспадыня чуе – гавораць:
– Во, наймічцы і выхаднога не даюць!”

Іван Шамякін апісаў жыццё літаратурнай багемы Беларусі таго часу, у чыіх пагулянках Максім Танк удзельнічаў мала, бо не паліў цыгарэт, не ўжываў алкаголю (відаць, бярог хворы пасля адсідкі ў віленскай турме Лукішкі страўнік) і мужна аджартоўваўся нават у сітуацыях “алкагольнага прымусу”. Зрэшты, у кампаніях Максім Танк нават без гарэлачнага допінгу быў вясёлы і жартаўлівы, хіба за выключэннем безвыходных сітуацый, дзе трэба было “прайсці праз вернасць”: “І спявачка тут жа аблюбавала найпрыгажэйшага сярод нас – Яўгена Іванавіча. І з акцёрскай бесцырымоннасцю ледзьве не павісала на ягонай шыі. Не доўга думаючы, Максім уцёк з застолля”.

Сакрэт удалага сямейнага жыцця пісьменнікаў таго часу Іван Шамякін сярод іншага бачыў у сціпласці жонак: “...нашы жонкі, учарашнія сялянкі, не мелі асаблівых прэтэнзій, было б дзецям на хлеб, малако і каўбасу...” Але непераборлівыя ў побыце жонкі былі пераборлівымі ў літаратуры, калі аказваліся першымі чытачамі і крытыкамі твораў сваіх мужоў.

Калі Максім Танк быў рэдактарам часопіса “Полымя” (1948–1966 гг.), то супрацоўнікі збіраліся ў рэдакцыі толькі пасля абеду, каб сустрэцца з аўтарамі, абмеркаваць праўкі, а працавалі з рукапісамі дома, зрэшты, дома раніцай можна было падбаць і пра ўласную творчасць. Калі выдавалася магчымасць, Максім Танк мог за дзень напісаць некалькі вершаў, праўда, рознай якасці, даючы магчымасць крытыкам казаць пра “танкаўскую няроўнасць” (Д. Бугаёў).

Магчыма, з прычыны гэтай няроўнасці аўтары ўспамінаў часта выбіралі для цытавання адны і тыя ж творы. А з іншага боку, гэтыя паўторы – паспяхова здадзеныя іспыты на праграмнасць вершаў Максіма Танка: “Калі міністр культуры Скульскі заявіў, што праз 10 гадоў у Польшчы са свечкай не знойдуць ніводнага беларуса, малады Танк напісаў вершаваны адказ:
Калі няма на свеце маёй мовы,
Майго народа і мяне самога,
Дык для каго будуеце, панове,
Канцлагеры, катоўні і астрогі?”
(Л. Рублеўская, В. Скалабан)

Ва ўспамінах аўтары згадвалі найперш тыя моманты сваіх стасункаў з класікам, якія мелі дачыненне хутчэй да побытавых сітуацый, а не да літаратурных: напрыклад, здабытая па-за чаргой кватэра, хоць хапае і радасных згадак аб прабітай Максімам Танкам публікацыі, пра падтрымку студэнтаў-бунтаўшчыкоў беларускага аддзялення філалагічнага факультэта БДУ (Алесь Разанаў і кампанія), пра легітымізацыю Танкам у вачах улады тых, хто не меў бездакорнай біяграфіі.

У кожнага з 27 аўтараў успамінаў і эсэ Максім Танк аказаўся свой: то ён прынцыповы змагар, то наіўнавата-непрактычны чалавек, то ідзе супраць цячэння, то “Ён быў у жыцці салдатам, які абавязаны выконваць загады вышэйшага начальства” (М. Аўрамчык).

Зборнік успамінаў і прысвячэнняў адлюстраваў не толькі побытавага Танка, але і міфалагізаванага. Вядома, вершы-прысвячэнні не маюць права на банальнасць. Нейкія аднадзённыя рыфмаванкі мусяць знікнуць, а лепшыя – становяцца класікай безадносна да героя-натхняльніка:
Ты адзін, ты адзін, ты адзін,
ты застаўся адзін на Славяншчыне,
і Радзіма твая, паглядзі, –
русакосая Янычаршчына.
(“Маналог «тутэйшага»”. А. Сыс).

Амаль тры дзясяткі аўтараў успаміналі Максіма Танка на старонках гэтага зборніка. Кніга атрымалася займальнай ды інфарматыўнай, і мы, чытачы, цяпер ведаем шмат пра тое, што значыў Максім Танк у жыццях гэтых людзей, вядомых і шараговых. Але мы не ведаем, што значылі гэтыя людзі ў жыцці Максіма Танка. І ўжо дакладна можна сказаць, што на яго творчасць мала ўплывала здабытая для некага кватэра, хай сабе ёй карыстаюцца дагэтуль. Але зборнік “Максім Танк. На камні, жалезе і золаце” ўяўляецца неабходнай умовай для будучага стварэння паўнавартаснай літаратурнай біяграфіі беларускага класіка.

Крыніца: газета “Звязда”

Чытайце таксама:

Аўтапартрэт на фоне класіка

Інфармацыйныя рэсурсы

Паслугі