27 ліпеня – 125 гадоў з дня нараджэння выдатнага кніжнага графіка, сатырыка, карыкатурыста, ілюстратара і жывапісца Язэпа Міхайлавіча Горыда (1896–1939).
Нарадзіўся Язэп Горыд у Адэсе ў шматдзетнай сям’і, у 1914 г. скончыў школу ў Марыупалі. Працаваў, затым некалькі гадоў служыў у арміі. У 1921 г. пераехаў у Вільню. З 1923 па 1925 г. у якасці вольнага слухача вучыўся на мастацкім факультэце Віленскага ўніверсітэта (у Фердынанда Рушчыца і Людаміра Сляндзінскага), у 1928 г. удасканальваў сваё майстэрства ў прыватных студыях Парыжа.
З 1926 па 1928 г. Я. Горыд супрацоўнічаў з сатырычна-гумарыстычным часопісам “Маланка”, змясціў у ім палітычна завостраныя карыкатуры і гумарыстычныя малюнкі.
Асноўнай тэматыкай графікі сталі розныя вострыя пытанні тагачаснага жыцця, багатая фантазія мастака падказвала безліч камічных сітуацый. Графічныя работы майстра пазначаны адметным мастацкім мысленнем, створаныя ім трапныя вобразы мелі лаканічны характар, вызначаліся прадуманасцю, цэласнасцю ідэйна-мастацкіх кампанентаў.
Я. Горыд уваходзіў у Віленскае таварыства мастакоў-пластыкаў, членамі якога былі таксама Язэп Драздовіч, Пётра Сергіевіч, Міхась Сеўрук. Яны займаліся ілюстраваннем заходнебеларускіх друкаваных выданняў. Я. Горыд надаваў непаўторнае мастацкае аблічча кнігам, удзельнічаў у афармленні падручнікаў, знаходзіў арыгінальнае мастацкае вырашэнне вокладак новых часопісаў, загалоўкаў газет. Мастак імкнуўся перадаць унутраны змест кнігі, ідэйны пафас, надаць яе мастацкаму вобліку выразны і эстэтычна закончаны выгляд. У 1925 г. аздобіў выданне “Беларускі дзіцячы спеўнік” фалькларыста і музыказнаўцы А. Грыневіча. Ім былі аформлены паэтычныя зборнікі “Вянок” М. Багдановіча (2-е выданне, 1927), “Шум баравы” М. Васілька і “Веснапесні” Х. Ільяшэвіча (1929), “Журавінавы цвет” М. Танка (1937). Ён аўтар малюнка да вокладкі кнігі “Беларускія народныя песні” Р. Шырмы (1929).
Тэхнікай акварэлі ў зборніку “Беларускія (крывіцкія) казкі” (1929) мастак стварыў шэраг чарадзейных казачных вобразаў (каваля-Вярнідуба, асілка, Рымшы-праўдалюба, Іванка-прастачка), а таксама намаляваў вокладку да гэтай кнігі.
Пры аздабленні вокладак часопісаў “Родныя гоні” і “Беларуская культура” (1927), дзіцячага часопіса “Заранка” (1927–1931), газеты Беларускай сялянска-рабочай грамады “Narodny zwon” (1926) шырока выкарыстаў беларускі пейзаж і рэаліі побыту.
Тонкім лірызмам вызначаюцца чорна-белыя малюнкі для календароў графічнай серыі “Дванаццаць месяцаў” (упершыню была падрыхтавана для “Беларускага календара на 1927 год”).
Язэп Горыд вядомы як таленавіты партрэтыст. У 1926 г. стварыў партрэт вядомага ў Вільні скульптара і архітэктара Рафала Яўхімовіча.
З’яўляецца таксама аўтарам літаграфічных партрэтаў Янкі Купалы (1923), Якуба Коласа (1931). Працаваў мастак і як пейзажыст (“Нёман з рыбакамі на беразе”, “Узгорак”, “Віды Вільні і ваколіцаў”), і як дэкаратар (сграфіта на фасадзе будынка букіністычнага магазіна ў Вільні і інш.).
Ён неаднаразова прымаў удзел у выстаўках у Вільні, Познані, Парыжы. У 1932 г. арганізаваў персанальную выстаўку, дзе былі прадстаўлены станковыя і графічныя творы, эскізы фрэсак, вітражоў і інш. Работы мастака захоўваюцца ў Нацыянальным музеі ў Варшаве, шмат з іх знаходзіцца ў прыватных зборах.
Я. Горыд загінуў у час бамбардзіроўкі ў Варшаве ў самым пачатку Другой сусветнай вайны.
Адным з першых даследчыкаў жыцця і творчасці Язэпа Горыда быў літаратуразнавец Арсень Сяргеевіч Ліс, мастаку прысвечана яго кніга “Пякучай маланкі след” (1981). Інфармацыю пра жыццё і творчую дзейнасць Я.М. Горыда можна знайсці ў анлайн-энцыклапедыі "Беларусь у асобах і падзеях".
Матэрыял пададзены навукова-даследчым аддзелам бібліяграфіі.
