Сабралі шэраг цікавых фактаў пра самога Дастаеўскага.
1. Дастаеўскі быў другім дзіцем у шматдзетнай сям’і.
“Я происходил из семейства русского и благочестивого. С тех пор как я себя помню, я помню любовь ко мне родителей…” – успамінаў праз паўстагоддзя пісьменнік.
2. У юнацтве Дастаеўскі атрымаў адукацыю ў элітным прыватным маскоўскім пансіёне, бацька ўсё зрабіў для гэтага, шмат у чым сябе ўшчамляючы. Пасля Фёдар Міхайлавіч паступіў у галоўнае інжынернае вучылішча ў Пецярбургу, як таго жадаў яго бацька. Пазней пісьменнік заяўляў, што гэта навучанне сапсавала яго будучыню.
3. Юны Дастаеўскі цяжка перажываў смерць Пушкіна, якая адбылася праз некалькі месяцаў пасля смерці яго маці. Маці пайшла з жыцця ў 1837 годзе пасля цяжкай хваробы.
“Брат Фёдор в разговорах со старшим братом несколько раз повторял, что ежели бы у нас не было семейного траура, то он просил бы позволения отца носить траур по Пушкину”, – успамінаў брат пісьменніка Аляксей.
4. “Евгения Гранде” – літаратурны дэбют Дастаеўскага. Раман Бальзака пісьменнік першым пераклаў на рускую мову.
5. Раман “Бедныя людзі” – першы твор, які праславіў Дастаеўскага як пісьменніка.
6. Някрасаў назваў Дастаеўскага “Новым Гогалем” пасля таго, як пазнаёміўся з творам “Бедныя людзі”.
7. Дастаеўскі часта меў патрэбу ў грошах і таму стварыў “Злачынства і пакаранне”. Ён напісаў ліст рэдактару часопіса “Русский вестник” Каткову, апісаў сюжэт будучага рамана і атрымаў 300 рублёў авансу.
8. Дастаеўскі прымаў удзел у гуртку “петрашевцев”, за што быў прысуджаны да смяротнага пакарання. Перад расстрэлам, калі здавалася, што ўсіх удзельнікаў гуртка чакае верная смерць, пісьменнік быў памілаваны і адпраўлены на катаргу.
9. Знаёмства з першай жонкай Марыяй Ісаевай адбылося ў Сяміпалацінску, куды пісьменнік быў накіраваны пасля омскай катаргі. Урангель, мясцовы пракурор, бачыў, як развіваюцца адносіны гэтай пары, адзначаў, што з боку Ісаевай было больш жалю “к несчастному, забитому судьбой человеку”, тады як Дастаеўскі “влюбился со всем пылом молодости”. Жанчына была замужам, пазней аўдавела і ў хуткім часе абвянчалася з Дастаеўскім. Шлюб не прынёс шчасця Дастаеўскаму, праз сем гадоў яго жонка памерла ад сухотаў.
10. Ганна Рыгораўна Сніткіна была другой і апошняй жонкай Дастаеўскага. Пазнаёміліся яны, калі яна наймалася да пісьменніка на працу стэнаграфісткай. Ганна Рыгораўна запісвала раманы мужа і вяла дзённік, пазней яна апублікавала расшыфраваныя стэнаграфічныя запісы.
11. Ганна Рыгораўна страціла мужа ў 35 гадоў і больш не выходзіла замуж. Вырашыла прысвяціць сваё жыццё творчасці Дастаеўскага: выдала поўны збор яго твораў, заснавала школу Дастаеўскага ў Старой Русе, працавала над сваімі ўспамінамі. Апошнімі словамі Дастаеўскага, звернутымі да жонкі Ганны перад смерцю, былі: “Бедная... дорогая... с чем я тебя оставляю... бедная, как тебе тяжело будет жить!..”.
Музей Дастаеўскага ў Санкт-Пецярбургу.
12. Сучаснікі ўспаміналі, што Дастаеўскі адрозніваўся асаблівай уражлівасцю і, убачыўшы прыгожую жанчыну, мог страціць прытомнасць.
13. Пісьменнік быў азартным гульцом і лёгка мог прайграць у рулетку вопратку і рэчы жонкі.
14. Дастаеўскі стварыў слова “стушавацца”. Яно, дарэчы, з’явілася ў яго творы “Двайнік”.
15. Дастаеўскі жыў у часы, калі старасць прыпісвалася раней, чым цяпер. Напрыклад, старой працэнтшчыцы Алёне Іванаўне было 42 гады.
16. Творы пісьменніка адрозніваюцца дэпрэсіўнасцю, шэрымі фарбамі, панурасцю і вялікай колькасцю смерцяў. У “Братах Карамазавых” – 43 смерці, у “Падлетку” – 34, у “Ідыёце” – 31, у “Злачынстве і пакаранні” – 21, у “Дэманах” – 15.
17. “Он был худенький, маленький, белокурый, с болезненным цветом лица; небольшие серые глаза его как-то тревожно переходили с предмета на предмет, а бледные губы нервно передергивались”, – так апісвала ў сваіх успамінах Дастаеўскага вядомая белетрыстка і муза Някрасава Аўдоцця Панаева.
18. Дастаеўскі любіў піць чай, звычайна чорны, хоць у тыя часы гэта быў дарагі прадукт. Ён нават сам заварваў сабе напой, бо лічыў, што больш ніхто з гэтым не справіцца. На старонках твораў Дастаеўскага сцэны чаявання часта з’яўляюцца, так, вядомая фраза: “Свету ли провалиться или вот мне чаю не пить? Я скажу, что свету провалиться, а чтоб мне чай всегда пить”, – гучыць з вуснаў аднаго з герояў аповесці “Запіскі з падполля”.
19. З успамінаў другой жонкі, Дастаеўскі любіў “рускую кухню” і часта яе заказваў. Так, пісьменнік у Пецярбургу часта сабе замаўляў маскоўскую салянку, расцягаі, эскалопы з цяляціны і падобнае. А вось да кулінарных вынаходак ён быў абыякавы.
20. Дастаеўскі не прыдумляў крывавыя сюжэты, якія адбываюцца ў раманах, ён браў інфармацыю з рэальных крымінальных зводак.
21. Эйнштэйн лічыў “Братоў Карамазавых” “самай пранізлівай кнігай”, якая трапляла яму ў рукі. Фрыдрых Ніцшэ казаў, што знаёмства з творчасцю Дастаеўскага “належыць да самых шчаслівым адкрыццяў” у яго жыцці.
22. Дастаеўскі вядомы ва ўсім свеце. Напрыклад, яго ведаюць не толькі ў Еўропе, ЗША, але і ў Японіі, бо ў свой час Акіра Курасава экранізаваў “Ідыёта”.
23. Дастаевістыка – раздзел літаратуразнаўства і гісторыі літаратуры, прысвечаны пісьменніку.
24. У 1918 годзе ў Расіі быў усталяваны першы помнік Дастаеўскаму. Усталявалі яго ў Маскве на Каляровым бульвары.
25. Дастаеўскі не знайшоў агульнай мовы з Тургеневым, так як яны былі з розных светаў і з рознымі поглядамі на жыццё. Дагледжанаму Тургеневу было складана зразумець недаверлівага прасцяка Дастаеўскага, таму яны часцяком чапляліся да творчасці адзін аднаго. У вобразе фанабэрыстага пісьменніка Кармазінава ў “Дэманах” сучаснікі адразу распазналі Тургенева.
26. “Русский вестник” прыняў раман “Злачынства і пакаранне” ў друк, а да гэтага пісьменнік атрымліваў адмовы ў іншых выданнях.
27. Дастаеўскі ўсё сваё жыццё захоўваў Евангелле, якое яму падарылі ў Табольску жонкі дзекабрыстаў, па шляху на катаргу ў Омск. Перад смерцю ён аддаў яго сыну Фёдару.
28. На магіле Дастаеўскага выбіты радкі з Евангелля: “Истинно, истинно говорю вам: если пшеничное зерно, падши в землю, не умрет, то останется одно; а если умрет, то принесет много плода”. Да твора “Браты Карамазавы” гэтыя радкі сталі эпіграфам.
29. Талстой і Дастаеўскі высока шанавалі творчасць адзін аднаго, але яны не былі асабіста знаёмыя і не вялі ніякіх перапісак.
30. Раман Дастаеўскага “Браты Карамазавы” заняў другое месца ў брытанскай газеце The Guardian у рэйтынгу лепшых мастацкіх кніг пра Бога.
