4–10 сакавіка 1944 года. 26 тыдняў да Вызвалення

Вялікай Айчыннай вайне прысвячаецца новы праект Нацыянальнай бібліятэкі Беларусі – “Газетныя радкі чытаючы сэрцам. Да 80-годдзя вызвалення Беларусі ад нямецка-фашысцкіх захопнікаў”.
Штотыдзень са студзеня па жнівень 2024 года на партале Нацыянальнай бібліятэкі публікуюцца матэрыялы з газет Савецкай Беларусі 1944 года, якія адлюстроўваюць хроніку навін і падзей таго часу.

Святкаванне 8 сакавіка. Пачын камсамольцаў. Аднаўленне бібліятэчнай справы Беларусі.

Цэнтральная тэма гэтага тыдня – святкаванне Міжнароднага жаночага дня (8 сакавіка).

Сёння ў Беларусі адзначаюць 8 сакавіка як Дзень жанчын і Міжнародны жаночы дзень.

Напярэдадні, 5 сакавіка, была апублікавана Пастанова Цэнтральнага камітэта Усесаюзнай камуністычнай партыі (бальшавікоў) у газеце “Савецкая Беларусь” [№ 36, с. 1]:

У газеце “Віцебскі рабочы” [№ 25, с. 1] Пастанова была апублікавана 8 сакавіка:

У Пастанове гаворыцца аб тым, што сотні тысяч жанчын і дзяўчат змагаюцца за вызваленне сваёй Радзімы, з вялікай самааддачай працуюць на заводах і фабрыках, у калгасах, актыўна ўдзельнічаюць у аднаўленні ўсіх галін народнай гаспадаркі.

З трапятаннем сёння чытаеш радкі звароту падпольшчыкаў сталіцы Беларусі “Жанчыны Мінска!”. Тут коратка апавядаецца пра поспехі Чырвонай арміі, пра тое, “як шмат дала савецкая краіна жанчыне” (магчымасць стаць вучоным, лекарам, педагогам; вучыцца ў тэхнікумах і ВНУ; адчуваць дзяржаўны клопат пра дзяцей), пра разбурэнні, пакаранні смерцю савецкіх патрыётак у горадзе пад акупацыяй. Зварот заканчваўся заклікам усяляк дапамагаць партызанам і надыходзячай Чырвонай арміі, ратаваць дзяржаўную маёмасць ад нямецкіх акупантаў.

На старонках газет было апублікавана шмат матэрыялаў аб святкаванні ў партызанскіх атрадах і на вызваленай тэрыторыі:

[“Калгаснік Капыльшчыны”, № 31, с. 2]

[“Савецкая Беларусь”, № 37, с. 2]

[“Савецкая Беларусь”, № 38, с. 3]

8 сакавіка ў газеце “Савецкая Беларусь” [№ 38, с. 1] было апублікавана некалькі матэрыялаў аб жанчынах. У савецкім грамадстве роля жанчыны разумелася шырока і не абмяжоўвалася толькі хатнімі клопатамі аб сям’і і гаспадарцы. У час Вялікай Айчыннай вайны жанчыны “плячом да пляча з мужамі і сынамі” сталі на абарону Айчыны (“Свяшчэнны абавязак савецкай жанчыны” [№ 38, с. 1]). На перадавой лініі фронту ці ў партызанскім атрадзе, на фабрыцы ці ў калгасе, у шпіталі ці ля класнай дошкі, яны вырашалі актуальную задачу найхутчэйшага выгнання ворага з роднай зямлі. У артыкуле “Дзяўчаты на фронце” [№ 38, с. 2] расказана пра санінструктара, якая, нягледзячы на ўласнае раненне, падчас аднаго гарачага бою дапамагла 50-ці параненым байцам. Іншая санінструктар ва ўмовах магутнага варожага артабстрэлу не разгубілася, перапрагла коней і вывезла параненых на лафеце і пярэдняй частцы гарматы. Жанчынай-снайперам знішчана 42 “фрыца” (як іх тады называлі); дзве лётчыцы-сяброўкі ў адзіночных і групавых баях збілі 20 нямецкіх самалётаў; дзяжурная тэлефаністка пасля гібелі камандзіра ўзяла на сябе камандаванне артылерыйскім разлікам і выйграла бой з паветраным праціўнікам. Іх подзвігі былі ацэнены – усе яны атрымалі ордэны і медалі.

У артыкуле “Дачка Беларусі” расказваецца пра партызанскую сувязную [№ 39, с. 2], якая сустрэла нашу танкавую калону, што прарвалася ў тыл для раптоўнага выхаду да чыгуначнай станцыі Дзямехі Рэчыцкага раёна на магістралі “Гомель–Калінкавічы” і яе вызвалення. Сувязная Аня Бондар, якая добра ведала гэтыя месцы, не толькі паказала дарогу, але і папярэдзіла аб цяжкасцях (“цяпер будзе мост”) і небяспеках (каля моста ў засадзе размяшчаўся нямецкі танк). Танкісты паспяхова выканалі задачу, а Аня, пасля вызвалення роднай вёскі, вярнулася дадому.

У іншых матэрыялах – апавяданні аб падпольшчыцы, работніцы завода, брыгадзіры калгаснай брыгады, кіраўніцы ясляў – маці сыноў і дачок, якія змагаліся на фронце [№ 38, с. 3]. У газеце “Віцебскі рабочы” [№ 25, с. 2] уся другая паласа была аддадзена матэрыялам аб жанчынах – партызанках, калгасніцах, будаўніках.

У газетах былі прадстаўлены фотапартрэты жанчын і фотасюжэты пра іх:

[“Савецкая Беларусь”, № 38, с. 3]

[“За Радзіму”, № 35, с. 2]

[“Савецкая Беларусь”, № 38, с. 2]

На іншых фота – баявыя дзеянні партызан і байцоў дзеючай арміі:

[“Савецкая Беларусь”, № 36, с. 3]

[“Савецкая Беларусь”, № 39, с. 4]

У Гомелі гэтымі днямі ўшанавалі памяць аб героях-падпольшчыках [Иван Иванович Железняков] – іх прах перапахавалі ў брацкай магіле ў цэнтры горада:

Мемарыяльны комплекс з Вечным агнём савецкім воінам, падпольшчыкам і партызанам размешчаны ў Гомелі на плошчы Працы.

Працягваўся збор сродкаў на тэхніку для Чырвонай арміі, у адказ публікаваліся прывітальныя лісты І.В. Сталіна [“Савецкая Беларусь”, № 37, с. 1]:

9 сакавіка Цэнтральны камітэт Камуністычнай партыі (бальшавікоў) Беларусі і Савет народных камісараў БССР прынялі пастанову “О привлечении организаций Осоавиахим к работам по разминированию и сбору трофейного и отечественного имущества в районах, освобожденных от немецкой оккупации” [1418 дней Великой Отечественной войны, Минск, 2005, с. 299].

Асаавіяхім (Таварыства садзейнічання абароне, авіяцыйнаму і хімічнаму будаўніцтву) – грамадска-палітычная абаронная арганізацыя ў СССР (1927–1948), папярэднік ДТСААФа СССР (Усесаюзнае добраахвотнае таварыства садзейнічання арміі, авіяцыі і флоту СССР). (У Беларусі і Расіі працягваюць дзейнічаць ДТСААФ Беларусі і ДТСААФ Расіі.) Адной з мэт грамадства была падрыхтоўка насельніцтва да супрацьпаветранай і супрацьхімічнай абароны, таксама яго лічылі рэзервам Чырвонай арміі.

Размініраванне праводзілася і сіламі камсамольскага актыву [“Савецкая Беларусь”, № 37, с. 3]:

У адным з папярэдніх артыкулаў праекта была прадстаўлена публікацыя спецыяліста аб небяспеках і прэвентыўных мерах пры размініраванні і зборы трафейнай тэхнікі, і якая, як можна меркаваць, выратавала жыццё і здароўе не аднаму жыхару Беларусі.

Камсамольская арганізацыя сельгасартэлі “Пражэктар” Лёзненскага раёна выступіла з пачынам, звярнуўшыся да ўсіх камсамольцаў і калгаснай моладзі вызваленых раёнаў з заклікам стварыць звёны высокага ўраджаю, разгарнуць сацыялістычнае спаборніцтва на ўзорную падрыхтоўку і правядзенне вясенняй сяўбы, на атрыманне ў бягучым годзе сапраўды ваеннага высокага ўраджаю [“Віцебскі рабочы”, № 24, с. 1].

Камсамольцы ў вызваленых раёнах актыўна далучыліся да нарыхтоўкі і вывазкі лесу: створаныя ў шэрагу раёнаў камсамольска-маладзёжныя брыгады сталі прыкладам для ўсіх работнікаў [“Савецкая Беларусь”, № 35, с. 2].

Умовы зімы 1944 г., як напісаў аўтар артыкула “Своечасова правесці догляд саду”, былі спрыяльныя для добрай зімоўкі дрэў і пладовых пупышак, і гэтыя ўмовы трэба было выкарыстоўваць для догляду, каб атрымаць добры ўраджай [“Савецкая Беларусь”, № 36, с. 3].

А ў адным з раёнаў Гомельскай вобласці вырашылі аднавіць гадаванне гусей і качак [“Савецкая Беларусь”, № 37, с. 3]:

Вялікі матэрыял у газеце “Савецкая Беларусь” [№ 35, с. 2] быў прысвечаны нядаўна праведзенай Рэспубліканскай нарадзе работнікаў народнай адукацыі вызваленых раёнаў БССР, дзе абмяркоўваліся першачарговыя задачы аднаўлення дзейнасці школ і іншых культурна-асветніцкіх устаноў; сярод актуальных пытанняў – арганізацыя дзіцячых дамоў для сірот, дзяцей франтавікоў, падбор кадраў для кіраўніцтва школамі.

Усё больш увагі надавалі падрыхтоўцы кадраў, патрэбны былі спецыялісты многіх прафесій і ўменняў – ад трактарыстаў да старшынь калгасаў [“Савецкая Беларусь”, № 37, с. 3]:

Аднавіў працу Гомельскі рачны тэхнікум [“Савецкая Беларусь”, № 35, с. 3]:

Установа адукацыі “Гомельскі дзяржаўны каледж рачнога флота” вядзе сваю гісторыю з 1940 г., калі было створана Рамеснае вучылішча № 1.

Працягваўся збор інструментаў для рамесных вучылішчаў [“Савецкая Беларусь”, № 35, с. 3]:

Зноў пачала выходзіць газета “Чырвоная змена” – орган Цэнтральнага камітэта Мінскага абласнога камітэта Ленінскага камуністычнага саюза моладзі Беларусі [“Савецкая Беларусь”, № 37, с. 4]:

Цікавы разгорнуты матэрыял аб аднаўленні бібліятэчнай справы Беларусі апублікаваны ў газеце “Савецкая Беларусь” [№ 39, с. 4]:

У будынку клуба, яшчэ не цалкам адрамантаваным, ізноў загучалі родныя песні ў выкананні самадзейных музыкаў [“Савецкая Беларусь”, № 35, с. 4]:

Да вызвалення заставалася 25 тыдняў…

Матэрыял падрыхтаваны Л.Г. Тупчыенка-Кадыравай,
кандыдатам гістарычных навук, галоўным бібліёграфам
інфармацыйна-аналітычнага аддзела.

К р ы н і ц ы

Газеты*

Поўныя нумары газет даступныя па спасылках.

1. Віцебскі рабочы : орган Віцебскага Абласнога і Гарадскога Камітэтаў КП(б)Б, Абласнога і Гарадскога Саветаў Дэпутатаў Працоўных, 1944, № 23.
2. Віцебскі рабочы, 1944, № 24.
3. Віцебскі рабочы, 1944, № 25.
4. За Радзіму : орган Магілёўскага абласнога і гарадскога КП Беларусі і абласнога і гарадскога Савета дэпутатаў працоўных, 1944, № 34.
5. За Радзіму, 1944, № 35.
6. Калгаснік Капыльшчыны : орган Капыльскага райкома КП Беларусі і раённага Савета дэпутатаў працоўных, 1944, № 31.
7. Савецкая Беларусь : орган ЦК КП(б) Беларусі, Саўнаркома і Прэзідыума Вярхоўнага Савета БССР, 1944, № 35.
8. Савецкая Беларусь, 1944, № 36.
9. Савецкая Беларусь, 1944, № 37.
10. Савецкая Беларусь, 1944, № 38.
11. Савецкая Беларусь, 1944, № 39.
12. Сталінец : орган Грэскага райкома КП Беларусі і раённага Савета дэпутатаў працоўных, 1944, № 14.

*Назвы газет дадзены ў адпаведнасці з сучаснай арфаграфіяй.

Кніга, паштоўкі, рэсурсы

1. Бедарев, Г. 8 марта [Изоматериал] : [открытка]. – Москва : Изогиз, 1958. – 1 л.
2. 8 Марта день солидарности женщин всего мира! [Изоматериал] : [открытка] / художник Е. Соловьёв. – Москва : Изогиз, 1957.
3. Гамазин, Г. 8 Марта [Изоматериал] : [открытка] / художник Г. Гамазин. – [Ленинград] : Изогиз, 1960 ([Ленинград] : 1-я ф-ка офсетной печати ЛСНХ). – 1 л. : цв. фотомеханическая печать ; 15х10,5 см.
4. Горпенко, А. 8 Марта Международный женский день [Изоматериал] : [открытка] / художник А. Горпенко. – Москва : Изогиз, 1960 (Калинин : Полиграфкомбинат). – 1 л.
5. Женщины Минска! Дорогие сёстры! : [листовка / Минский подпольный горком КП(б)Б]. – [Б. м.] : Издательство газеты «Минский большевик», [1944]. – [2] с. – Лозунг: Смерть немецким оккупантам! Прочитай, передай другому.
6. Зверев, Н.Н. 8 Марта [Изоматериал] : Получите-ка билет. Ведь у Вас такого нет. : Доктор, Вам сегодня эта Назначается диета. : [плакат] / художник Н. Зверев ; стихи С. Высоковского ; редактор И. Астапов. – [Ленинград] : Художник РСФСР, 1959. – 1 л. – (Боевой карандаш / ЛССХ [Ленинградский союз советских художников] ; № 3 (284).
7. Иван Иванович Железняков // ГУ “Сеть публичных библиотек города Гомеля”. – Рэжым доступу: https://gorbibl.gomel.by/templates/ggcbs/images/lenta2023/dox/%D0%B6%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%B7%D0%BD%D1%8F%D0%BA%D0%BE%D0%B2.pdf. – Дата доступу 26.02.2024.
8. Сазонова, Т. 8 Марта [Изоматериал] : [открытка] / художник Т. Сазонова. – Москва : Изогиз, 1957.
9. Сазонова, Т. 8 Марта [Изоматериал] : [открытка]. – Москва : Изогиз, 1958. – 1 л.
10. Смирнова, Н. 8 Марта [Изоматериал] : [открытка] / художник Н. Смирнова. – Москва : Советский художник, [196-?].
11. Тоидзе, И. 8 марта [Изоматериал] : [открытка]. – Москва : Издание Министерства связи СССР, 1958. – 1 л.
12. 1418 дней Великой Отечественной войны : хронология событий : хронология событий : [солдату Великой Отечественной посвящается / сост. Е. В. Малашевич ; науч. ред.: Е. И. Барановский, Г. И. Баркун ; фото: В. В. Харченко]. – Минск : Мастац. літ., 2014. – 421, [1] с.