Вялікай Айчыннай вайне прысвячаецца новы праект Нацыянальнай бібліятэкі Беларусі – “Газетныя радкі чытаючы сэрцам. Да 80-годдзя вызвалення Беларусі ад нямецка-фашысцкіх захопнікаў”.
Штотыдзень са студзеня па жнівень 2024 года на партале Нацыянальнай бібліятэкі публікуюцца матэрыялы з газет Савецкай Беларусі 1944 года, якія адлюстроўваюць хроніку навін і падзей таго часу.
22 красавіка. У Беларусі “гитлеровцы начали карательную операцию под кодовым названием «Прогулка на троицу» против партизан и местного населения в Бегомльском, Плещеницком и Борисовским районах. В ходе почти 3-хнедельных боев партизаны нанесли противнику существенный урон в живой силе, создали новую линию обороны”.
Тэрыторыя Плешчаніцкага раёна (1924–1962) увайшла ў склад Лагойскага раёна Мінскай вобласці.
24 красавіка. “Восстановлен 2-й Белорусский фронт. Провел Могилёвскую, Белостокскую, Осовецкую 1944 г., Млавско-Элебингскую 1945 г. операции, участвовал в Минской 1944 г., Восточно-Прусской, Восточно-Померанской и Берлинской 1945 г. операциях. Расформирован 10.6.1945 г. Командующие: генерал-полковник И.Е. Петров (апрель – июнь 1944 г.), генерал-полковник (с конца июля 1944 г. генерал армии) Г.Ф. Захаров (июнь – ноябрь 1944 г.), Маршал Советского Союза К.К. Рокоссовский (ноябрь 1944 г. – июнь 1945 г.).
Образован 3-й Белорусский фронт. Провел Витебско-Оршанскую, Минскую, Вильносскую, Мемельскую, Восточно-Прусскую, Кенигсбергскую операции. Расформирован 15.8.1945 г. Командующие: генерал-полковник (с июня 1944 г. генерал армии) И.Д. Черняховский (апрель 1944 г. – февраль 1945 г.), Маршал Советского Союза А.М. Василевский (февраль – апрель 1945 г.), генерал армии И.Х. Баграмян (апрель – август 1945 г.)”.
27 красавіка. “ЦК КП(б)Б и СНК БССР обратились с письмом ко всем подпольным партийным центрам и командованию партизанских соединений о проведении весеннего сева в оккупированных районах Белоруссии. Партизанам вменялось в обязанность оказывать помощь населению в ходе сева как людьми, так и тягловой силой”.
28 красавіка. “Бомбардировка советской авиацией аэродрома противника в районе г. Орша”.
[1418 дней Великой Отечественной войны, Минск, 2005, с. 307–308]
Жыхары вёсак на акупіраваных немцамі тэрыторыях і самі ўсведамлялі набліжэнне вызвалення і важнасць атрымання добрага ўраджаю ў 1944 г. Пра гэта гаварылася ў лісце аднаго з жыхароў “Праводжу сяўбу”, апублікаванага ў падпольнай газеце “Сталінец” [№ 23, с. 2]. У ім аўтар таксама адзначыў, што партызаны ахоўваюць і дапамагаюць жыхарам вёскі.
У гэтай жа газеце пад рубрыкай “З баявога жыцця партызанскіх атрадаў” – апавяданні камандзіраў аб дзеяннях сваіх атрадаў [“Сталінец”, № 23, с. 2].
Своеасаблівы летапіс падарункаў маці-Радзіме вялі ў адным з партызанскіх атрадаў, сярод іх – замініраваныя і падарваныя платформы, самалёт, тэлеграфная лінія [“Савецкая Беларусь”, № 73, с. 4]:
З 1 студзеня 1944 г., як гаварылася ў аб’яве Упраўлення міліцыі Упраўлення Народнага камісарыята ўнутраных спраў па Віцебскай вобласці, па распараджэнні Савета Народных Камісараў СССР быў уведзены парадак і афармленне выпіскі грамадзяніна [“Віцебскі рабочы”, № 33–34, с. 8]:
На VI сесіі Вярхоўнага Савета БССР працягнуліся спрэчкі па дакладзе Старшыні СНК БССР П.К. Панамарэнкі “Вызваленне беларускіх зямель, далейшыя задачы барацьбы беларускага народа супраць нямецкіх захопнікаў і бліжэйшыя задачы аднаўлення народнай гаспадаркі БССР”, дакладзе Г.П. Катлярова “Аб Дзяржаўным бюджэце БССР на 1944 г.” [“Савецкая Беларусь”, № 70, с. 2; № 73, с. 2; № 74, с. 3]; прагучаў даклад М.Я. Наталевіча – Старшыні Прэзідыума Вярхоўнага Савета БССР [“Савецкая Беларусь”, № 71, с. 2–3; № 72, с. 2–3]:
Тэмп пасяўной паступова нарастаў, усё больш раёнаў вызваленай Беларусі ўключаліся ў бітву за будучы ўраджай.
Калгаснікі сельгасарцелі імя “КИМ” выступілі са зваротам – усімі сіламі і як мага хутчэй узнавіць калгасныя гаспадаркі, каб атрымаць высокі ўраджай [“Віцебскі рабочы”, № 33–34, с. 7]:
Пасяўная пачалася ў Віцебскай вобласці [“Віцебскі рабочы”, № 33–34, с. 8]:
У Клімавіцкім раёне Магілёўскай вобласці 20 красавіка таксама пачаліся палявыя работы [“За Радзіму”, № 49, с. 2].
Усяго некалькі дзён заставалася да святкавання 1 мая. У СССР яго адзначалі шырока. Да яго прымяркоўвалі спаборніцтвы паміж калектывамі працоўных.
У газеце “За Радзіму” ўвялі спецыяльную рубрыку “Першамайскае сацыялістычнае спаборніцтва”. Пад ёй публікаваліся кароткія весткі з вызваленых раёнаў Магілёўшчыны пра поспехі калгасаў і прамысловых прадпрыемстваў [“За Радзіму”, № 49, с. 2]:
У Крычаве адноўлена крупарушка [“За Радзіму”, № 49, с. 2]:
Крупарушка – невялікае прадпрыемства або машына па ачыстцы і перапрацоўцы збожжа ў крупы.
[За Радзіму, № 50, с. 2]
[За Радзіму, № 51, с. 2]
У газеце “Савецкая Беларусь” [№ 74, с. 2] таксама размешчана шмат матэрыялаў да святочнага дня:
У Буда-Кашалёўскім раёне да 1 мая абавязаліся аднавіць і пашырыць сажалку для фермы з вадаплаўнымі птушкамі [“Савецкая Беларусь”, № 72, с. 1]:
У вярхоўях Сожа пачалася навігацыя, адрамантаваны і пабудаваны гідразбудаванні, падрыхтаваны спецыялісты-рачнікі [“Савецкая Беларусь”, № 73, с. 1]:
Паспяховыя вынікі аднаўлення работы сеткі медыцынскіх устаноў на вызваленых тэрыторыях БССР за пяць апошніх месяцаў прыведзены ў артыкуле “Пашыраецца сетка лячэбных устаноў” [“Савецкая Беларусь”, № 73, с. 4]:
Белкаапсаюз запрашаў на курсы бухгалтараў [“Савецкая Беларусь”, № 74, с. 4]:
На тэрыторыі Беларусі “потребительские общества, основанные на принципах международного кооперативного движения, стали создаваться и активно расширять сферу своей деятельности” з другой паловы ХІХ стагоддзя; у 1924 г. быў створаны Рэспубліканскі кааператыўны цэнтр – Белкаапсаюз. Яго дзейнасць актыўна працягвалася ў БССР і працягваецца ў сучаснай Беларусі [История потребкооперации].
І зноў па тэме дапамогі і ўзаемадапамогі.
У газеце “Савецкая Беларусь” уся трэцяя паласа аддадзена матэрыялам аб дапамозе, якая прыйшла з Удмуртыі і Яраслаўскай вобласці для вызваленых раёнаў Беларусі [“Савецкая Беларусь”, № 73, с. 3]:
Калгаснікі Палескай вобласці таксама аказалі дапамогу свайму абласному цэнтру – Мазыру – выдзелілі бульбу і хлеб [“Савецкая Беларусь”, № 73, с. 4]:
Адзін з беларускіх партызан, ардэнаносец, пабываў у мястэчку ў Тульскай вобласці, дзе сустрэўся з рабочымі і школьнікамі, распавёў пра мужнасць беларускага народа ў барацьбе з нямецкімі акупантамі [“Савецкая Беларусь”, № 73, с. 4]:
Для ўдзелу ў першамайскіх святах у вызваленыя раёны Беларусі адправіліся артысты Беларускай дзяржаўнай філармоніі, дзяржаўны джаз-аркестр пад кіраўніцтвам Э. Рознера [“Савецкая Беларусь”, № 74, с. 4]:
Для ўзняцця настрою калгаснікам падчас вясновай страды камсамольцы стваралі самадзейныя калектывы [“Савецкая Беларусь”, № 73, с. 4]:
Самадзейным быў і тэатр у Рэчыцы, які з 1 студзеня 1944 г. даў ужо 70 спектакляў [“Савецкая Беларусь”, № 73, с. 4].
Для фонду Жлобінскай раённай бібліятэкі былі атрыманы кнігі [“Савецкая Беларусь”, № 74, с. 4]:
Цікава тое, што ў гэты час Жлобін яшчэ не быў вызвалены, гэта адбылося ў канцы чэрвеня 1944 г., верагодна, кнігі захоўваліся да яе адкрыцця.
Жлобінская цэнтральная раённая бібліятэка імя Н.К. Крупскай сваё існаванне вядзе з 1930-х гг. За час нямецка-фашысцкай акупацыі памяшканне бібліятэкі і яе кніжны фонд былі спалены. У 1944 г. бібліятэка аднавіла сваю працу. У 1945 г. ёй было прысвоена імя Н.К. Крупскай.
А да вызвалення заставалася 18 тыдняў…
Матэрыял падрыхтаваны Л.Г. Тупчыенка-Кадыравай,
кандыдатам гістарычных навук, галоўным бібліёграфам
інфармацыйна-аналітычнага аддзела.
К р ы н і ц ы
Газеты*
Поўныя нумары газет даступныя па спасылках.
- Віцебскі рабочы : орган Віцебскага Абласнога і Гарадскога Камітэтаў КП(б)Б, Абласнога і Гарадскога Саветаў Дэпутатаў Працоўных, 1944, № 33–34.
- За Радзіму : орган Магілёўскага абласнога і гарадскога КП Беларусі і абласнога і гарадскога Савета дэпутатаў працоўных, 1944, № 49.
- За Радзіму, 1944, № 50.
- За Радзіму, 1944, № 51.
- Савецкая Беларусь : орган ЦК КП(б) Беларусі, Саўнаркома і Прэзідыума Вярхоўнага Савета БССР, 1944, № 70.
- Савецкая Беларусь, 1944, № 71.
- Савецкая Беларусь, 1944, № 72.
- Савецкая Беларусь, 1944, № 73.
- Савецкая Беларусь, 1944, № 74.
- Сталінец : орган Грэскага райкома КП Беларусі і раённага Савета дэпутатаў працоўных, 1944, № 23.
*Назвы газет дадзены ў адпаведнасці з сучаснай арфаграфіяй.
Кніга, рэсурс
- 1418 дней Великой Отечественной войны : хронология событий : хронология событий : [солдату Великой Отечественной посвящается / сост. Е. В. Малашевич ; науч. ред.: Е. И. Барановский, Г. И. Баркун ; фото: В. В. Харченко]. – Минск : Мастац. літ., 2014. – 421, [1] с.
- История потребкооперации // Белкоопсоюз : Белорусский республиканский союз потребительских обществ. – Рэжым доступу: https://bks.gov.by/pages/istoriya-potrebkooperacii. – Дата доступу 17.04.2024.
