6–12 мая 1944 года. 17 тыдняў да Вызвалення

Вялікай Айчыннай вайне прысвячаецца новы праект Нацыянальнай бібліятэкі Беларусі – “Газетныя радкі чытаючы сэрцам. Да 80-годдзя вызвалення Беларусі ад нямецка-фашысцкіх захопнікаў”.
Штотыдзень са студзеня па жнівень 2024 года на партале Нацыянальнай бібліятэкі публікуюцца матэрыялы з газет Савецкай Беларусі 1944 года, якія адлюстроўваюць хроніку навін і падзей таго часу.

11 мая. “В Узденском районе Минской области погиб пионер-партизан Марат Казей – самый юный Герой Советского Союза”.

[1418 дней Великой Отечественной войны, Минск, 2005, с. 309]

Марат Іванавіч Казей (1929–1944) – ураджэнец вёскі Станькава (у той час Мінскай акругі), савецкі беларускі піянер-герой, партызан-разведчык, Герой Савецкага Саюза (пасмяротна) [Земля Марата. Как на Дзержинщине чтут память о героях войны]. (Гл. таксама аповесць “В разведку шел мальчишка” В. Марозава.)

Зайцев Е. А. Марат Казей, [196-?]. З фонду НББ

У аператыўнай зводцы Саўінфарбюро за 5–7 мая паведамлялася: “на фронтах существенных изменений не произошло”, штодня знішчаліся танкі, дзясяткі самалётаў [Савецкая Беларусь, № 80, с. 1; № 81, с. 2; № 82, с. 1]:

Партызаны Брэсцкай вобласці шалёна змагаліся з гітлераўцамі [Савецкая Беларусь, № 84, с. 2]:

У перадавіцы газеты “Калгаснік Капыльшчыны” [№ 21, с. 1] адзначаліся важныя моманты першамайскага загаду І.В. Сталіна – бліскучыя перамогі Чырвонай арміі, вялікая роля тылу ў ваенных поспехах, бліжэйшай задачай ставілася – пасля вызвалення ўсёй савецкай зямлі, – дабіць ворага ў яго логаве.

Сталінскі загад слухалі ў партызанскіх атрадах затаіўшы дыханне (артыкул “Адзинае жаданне”). У жыхароў вёсак, як піша аўтар наступнага артыкула, ён выклікаў веру ў больш хуткае вызваленне, гатоўнасць усімі сіламі дапамагчы Чырвонай арміі і партызанам у іх барацьбе [Калгаснік Капыльшчыны, № 21, с. 2]:

У газеце “Савецкая Беларусь” цытаты з першамайскага загаду вынесены на першую паласу [Савецкая Беларусь, № 80, с. 1; № 82, с. 1]:

Шмат матэрыялаў прысвечана ходу падпіскі на трэцюю ваенную пазыку [Савецкая Беларусь, № 80, с.1; № 84, с. 1, 2].

Па стане на 5 мая па Рэспубліцы (у вызваленых раёнах) было сабрана 15,5 млн рублёў [Савецкая Беларусь, № 80, с. 1]:

А ўжо праз тыдзень, 11 мая, сума дасягнула 79 млн рублёў [Савецкая Беларусь, № 84, с. 1]:

Працаўнікі Беларусі сустрэлі пазыку з вялікім энтузіязмам, яго поспех быў звязаны таксама з чаканнем хутчэйшага вызвалення роднай зямлі, якая яшчэ знемагала пад прыгнётам акупантаў [Савецкая Беларусь, № 80, с. 2]:

Сабраныя фінансы павінны былі падтрымаць і Чырвоную армію, і аднаўленне разбуранай вайной гаспадаркі [Савецкая Беларусь, № 84, с. 2]:

Народны камісар фінансаў СССР А. Звераў выступіў з артыкулам з падрабязнымі данымі аб ваенных пазыках, аб сумах сабраных сродкаў, аб выйгрышах па пазыцы і г.д. [“Трэцяя пазыка Вялікай Вайны”. Савецкая Беларусь, № 80, с. 3].

У сувязі з паспяховым перавыкананнем плана збору сродкаў, было абвешчана аб спыненні падпіскі на пазыку з 12 мая [Савецкая Беларусь, № 84, с. 1]:

Шмат увагі таксама надавалася вяснова-палявым працам. Працягвалася сацспаборніцтва за высокі ўраджай 1944 г. У перадавым артыкуле газеты “Савецкая Беларусь” [№ 81, с. 1] “Змагацца за першынство ва ўсесаюзным спаборніцтве!” гаварылася аб маральнай і фінансавай падтрымцы пераможцаў усесаюзнага спаборніцтва; аб умовах правядзення і падвядзення вынікаў сацспаборніцтва на вызваленых тэрыторыях БССР – у артыкулах “У Савеце Народных Камісараў Беларускай ССР” [Савецкая Беларусь, № 81, с. 1] і “Асноўныя паказчыкі сацыялістычнага спаборніцтва калгасаў вызваленых раёнаў БССР за высокі ўраджай у 1944 годзе” [Савецкая Беларусь, № 81, с. 1–2].

У авангардзе спаборніцтва ў Беларусі былі яго ініцыятары [Савецкая Беларусь, № 81, с. 3]:

На фотаздымку – старшыня калгаса “КІМ” [Савецкая Беларусь, № 83, с. 2]:

Ужо падводзіліся некаторыя вынікі аднаўлення народнай гаспадаркі.

Некалькі месяцаў прайшло з дня вызвалення Рэчыцы – пра тое, як аднаўлялася паўнакроўнае жыццё горада – у артыкуле “Сёння ў Рэчыцы” [Савецкая Беларусь, № 83, с. 2]:

Яшчэ адзін артыкул пра адраджэнне прадпрыемстваў у нядаўна вызваленым раёне – “Мясцовая прамысловасць г. Касцюковічы” ў газеце “Савецкая Беларусь” [№ 84, с. 2].

На адным з адноўленых цагляных заводаў, на якім з перавыкананнем нормы працавала жаночая брыгада, выраблена першая партыя цэглы-сырца, рыхтавалася да пуску гофманская печ [Савецкая Беларусь, № 83, с. 2]:

Печ Гофмана дазваляе зоне гарэння паступова перамяшчацца па крузе, пры гэтым камеры з астылай цэглай разгружаюцца, а пасля загружаюцца неабпаленай цэглай. Пры такім бесперапынным працэсе абпалу значна эканоміцца час і паліва.

І – навіны з розных галін.

У Гомельскай вобласці наладжана авіяпаштовая сувязь Гомеля з раённымі цэнтрамі [Савецкая Беларусь, № 84, с. 4]:

Начальнік Палескага абласнога ўпраўлення аптэкамі звярнуўся да камсамольцаў, піянераў, педагогаў і медработнікаў “узяць на сябе ініцыятыву па зборы лекавых раслін”, абгрунтоўваючы гэта, у прыватнасці тым, што падчас Айчыннай вайны ўзрасло значэнне мясцовых рэсурсаў народнай гаспадаркі, а лекавыя травы вельмі важныя для аднаўлення здароўя параненых воінаў [Савецкая Беларусь, № 81, с. 4]:

Інспектар Гомельскага раёна прадставіў(ла) агляд аднаўлення школьнай адукацыі і выхавання “Адноўленыя школы” [Савецкая Беларусь, № 83, с. 2].

У школах пачалі рыхтавацца да праверачных іспытаў, іх даты былі ўстаноўлены ў залежнасці ад вызвалення той ці іншай тэрыторыі БССР і пачатку вучэбных заняткаў [Савецкая Беларусь, № 84, с. 4]:

У рамесных вучылішчах акрамя вучобы і практычных заняткаў вялікая ўвага надавалася спорту і страявой падрыхтоўцы [Савецкая Беларусь, № 80, с. 4]:

У Магілёўскай вобласці паспяхова праведзена навучанне па ваеннай падрыхтоўцы [Савецкая Беларусь, № 84, с. 4]:

Вядомы гісторык, акадэмік У.М. Перцаў на старонцы газеты “Савецкая Беларусь” прадставіў шэраг даследаванняў, над якімі працавалі беларускія вучоныя аддзялення грамадскіх навук Акадэміі навук БССР (гісторыя і літаратура Беларусі) і некаторых іншых напрамкаў [№ 80, с. 4]:

Уладзімір Мікалаевіч Перцаў (1877–1960) – савецкі і беларускі гісторык, акадэмік АН БССР (1940), доктар гістарычных навук (1935), прафесар (1921), заснавальнік медыявістыкі ў БДУ; заслужаны дзеяч навукі БССР (1944), член беларускай дэлегацыі ў ААН (1945) – яго подпіс стаіць пад дакументам аб стварэнні гэтай міжнароднай арганізацыі. У эвакуацыі працаваў у Курскім, пасля Удмурцкім педагагічным інстытуце, з верасня 1943 г. – у Беларускім універсітэце, які ў гэты час знаходзіўся ў Падмаскоўі.

У друку выйшлі “Новыя кнігі беларускіх пісьменнікаў”, а таксама “Новыя выданні твораў Янкі Купалы” [Савецкая Беларусь, № 84, с. 4]:

У Гомелі з вялікім поспехам прайшлі канцэрты Дзяржаўнага джаз-аркестра БССР пад кіраўніцтвам Э. Рознера [Савецкая Беларусь, № 82, с. 4]:

Цікава тое, што 8-м мая 1944 г. было датавана напісанне кампазітарам Я. Цікоцкім “Песни о Буревестнике” для баса, хору і сімфанічнага аркестра [Тикоцкий Е.К. “Песня о Буревестнике”], у якой выяўляецца заклік да супраціўлення і вера ў перамогу. У Нацыянальнай бібліятэцы ёсць гуказапіс [Тикоцкий, Е. Буревестник] і нотныя выданні гэтага твора [Тикоцкий, Е.К. Буревестник; Тикоцкий, Е.К. Буревестник : “Над седой равниной моря…”] (гл. слайдар).

Яўген Карлавіч Цікоцкі (1893–1970) – беларускі савецкі кампазітар, педагог; народны артыст СССР (1955); адзін з заснавальнікаў кампазітарскай школы Беларусі. У гады вайны знаходзіўся ў эвакуацыі ва Уфе, пасля – у Горкім (цяпер – Ніжні Ноўгарад); аўтар оперных твораў, у т.л. вядомай патрыятычнай оперы “Алеся” (1944), напісанай на тэму партызанскай барацьбы супраць нямецка-фашысцкіх захопнікаў.

Да вызвалення заставалася 16 тыдняў…

Матэрыял падрыхтаваны Л.Г. Тупчыенка-Кадыравай,
кандыдатам гістарычных навук, галоўным бібліёграфам
інфармацыйна-аналітычнага аддзела.

К р ы н і ц ы

Газеты*

Поўныя нумары газет даступныя па спасылках.

1. Калгаснік Капыльшчыны : орган Капыльскага райкома КП Беларусі і раённага Савета дэпутатаў працоўных, 1944, № 21.
2. Савецкая Беларусь : орган ЦК КП(б) Беларусі, Саўнаркома і Прэзідыума Вярхоўнага Савета БССР, 1944, № 80.
3. Савецкая Беларусь, 1944, № 81.
4. Савецкая Беларусь, 1944, № 82.
5. Савецкая Беларусь, 1944, № 83.
6. Савецкая Беларусь, 1944, № 84.

*Назвы газет дадзены ў адпаведнасці з сучаснай арфаграфіяй.

Кнігі, выяўленчыя матэрыялы, гуказапіс, рэсурсы

1. Зайцев, Е.А. Марат Казей [Изоматериал] : [эстамп] / Зайцев. – Минск : Художественный фонд БССР, Художественно-оформительские мастерские, [196-?]. – 1 л. : черно-белая литография. – З фонду НББ.
2. Земля Марата. Как на Дзержинщине чтут память о героях войны // БЕЛТА. – 2024. – 15 февр. – Рэжым доступу: https://www.belta.by/regions/view/zemlja-marata-kak-na-dzerzhinschine-chtut-pamjat-o-gerojah-vojny-6.... – Дата доступу 24.04.2024.
3. Морозов, В.Н. В разведку шел мальчишка : повесть : о пионере М. Казее : для сред. и ст. шк. возраста / В.Н. Морозов ; ил. Ю. Пучинский. – Минск : Госиздат БССР, 1961. – 214 c.
4. Селиванов, В. Вперед, воины Красной Армии, на окончательный разгром немецко-фашистских захватчиков! [Изоматериал] : [плакат] / художник В. Селиванов. // Фронтовое окно ТАСС. Ленинград. – Ленинград : [б. и.]. – 1944. – № 11. –1 л. – 5 000 экз. – З фонду НББ.
5. Тикоцкий, Е. Буревестник : героическая поэма [Звукозапись] / Е. Тикоцкий ; сл. М. Горького ; исп. С. Мошков, бас ; Государственный симфонический оркестр БССР, дир. Ю. Ефимов // Произведения белорусских композиторов. – [Москва] : Мелодия, [1968] (Ленинградский завод грампластинок). – 1 грп. – З фонду НББ.
6. Тикоцкий, Е.К. Буревестник [Ноты] : героическая поэма для баса, хора и симфонического оркестра / Е. Тикоцкий ; слова М. Горького. – Партитура. – Ленинград : Советский композитор, 1971. – 80 с. – З фонду НББ.
7. Тикоцкий, Е.К. Буревестник [Ноты] : “Над седой равниной моря…” : героическая поэма для баса (хора) и оркестра : соч. 11а / Е. Тикоцкий ; слова М. Горького ; переложение для пения с фортепьяно автора. – [Клавир]. – Москва : Советский композитор, 1962. – 26 с. – З фонду НББ.
8. Тикоцкий, Е.К. Песня Алесi [Ноты] : “Гора край мой агарнула…” : из оперы “Алеся” : голас з фп. / муз. Я.К. Цікоцкага ; сл. П. Броўкі ; рус. пер. Н. Навіцкай. – Москва : Музгиз, 1944. – 5 с. – (XXV лет БССР). – З фонду НББ.
9. Тикоцкий Е.К. “Песня о Буревестнике”. Героическая поэма для баса, хора и оркестра, 8 мая 1944 г. Слова М. Горького. Рукопись // БГАМЛИ, ф. 256, оп. 1, арх. д. 70, л. 1–8. – Рэжым доступу: https://archives.gov.by/home/tematicheskie-razrabotki-arhivnyh-dokumentov-i-bazy-dannyh/istoricheski.... – Дата доступу 24.04.2024.
   
10. 1418 дней Великой Отечественной войны : хронология событий : хронология событий : [солдату Великой Отечественной посвящается / сост. Е. В. Малашевич ; науч. ред.: Е. И. Барановский, Г. И. Баркун ; фото: В. В. Харченко]. – Минск : Мастац. літ., 2014. – 421, [1] с.